Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Dorivor  moddalarni  biologik  samaradorligini  in  vitro  usulida  aniqlash. 
In  vitro  usulida 
dorivor  moddalarni  biologik  samaradorligini  suyuqlikga  o‘tish  tezligi  orqali  o‘rganiladi.  Dori 
moddani tarkibidagi  ta’sir etuvchi  moddani suyuqlikka ajralish tezligini  o‘rganish.  Har qanday 
dori moddasiga ajralish tezligini o‘rganish lozim. 
Dorivor  moddalarni  biologik  ta’sirchanligini  in  vivo  usulida  aniqlash. 
In  vivo  usulida 
hayvon  organizmlarida  va  to‘qimalarida  olib  boriladi.  It,  mushuk,  sichqon,  kalamushlarda  olib 
boriladi. Hayvon og‘irligiga nisbatan / 1kg massa / olib boriladi. 
Bizning mamlakatimizda biologik samaradorlik faqat hayvonlarda olib boriladi. Odam tanasidan 
dorivor modda qanday yo‘l bilan chiqib ketsa xuddi shunday yo‘l bilan chiqadigan hayvon tanlab 
olinadi. 
 
Masalan  kuchuk,  dengiz  cho‘chqasi,  quyon  kabi  hayvonlarni  bir  xil  og‘irlik  va  eshiga  qarab 
tanlab  olinadi  va  bir  xil  sharoitda  saqlanadi.  Hayvonlarga  yuboriladigan  dori  miqdori  toksik 
dozasida  10dan  20%  tashkil  qiladi.  Tabletka  va  qattiq  dori  turlari  maydalanib  so‘ngra  zond 
yordamida hayvon og‘zidan yuboriladi, quyonlarga esa tabletkalar butunligicha beriladi.   

---

162 
 
Teri  ostiga  yuboriladigan  hamma  aseptik  sharoitlar  bilan  qilinadi.  Qon  1  ml  atrofida  quruq 
probirkalarga solinadi. Qonning zardobini sentrifugada ajratiladi. 
  Ta’sir  qiluvchi  moddani  yoki  uning  parchalanishidan  hosil  bo‘lgan  moddani  miqdorini  turli-
tuman  fizik-kimyoviy  usul  bilan  aniqlanadi.  Bu  usullar  aniq,  sezgir  va  ma’lum  xususiyatlarga 
ega  bo‘lishi  kerak.  Biologik  samaradorlik  farmakopeya  usuli  bo‘yicha  aniqlansa  dorining 
foydalanilishiga qarab tananing turli a’zolarida olib boriladi. 
Odatda agar-agarli plastinka usuli keng qo‘llaniladi. Agar-agar geliga shamcha massasi solinadi. 
O‘zaro muloqotni yakunlash maqsadida shamcha bir oz yumshatiladi va dori moddani diffuziya 
darajasi bo‘yalgan maydonni o‘lchash orqali amalga oshiriladi. 
Agar  dori  modda  antiseptik  yoki  bakteritsid  ta’sirga  ega  bo‘lsa,  mikrobiologik  test  orqali 
aniqlaniladi.  Bundan  tashqari  shamchalar  uchun  to‘g‘ri  diffuziya  usuli,  membrana  orqali  va 
xromatografik usullar qo‘llaniladi. 
XI DF Kruvchinskiy usulini qo‘llashni tavsiya etadi. Bu usul yarim membranadan dori moddani 
muhitga  ajralib  chiqishiga  asoslanadi.  Yarim  membrana  sifatida  tabiiy  va  sintetik  materiallar 
ishlatish mumkin.