Muqaddam pdf

---

NAMANGAN  DAVLAT UNIVERSITETI

TABIIY FANLAR FAKULTETI  KIMYO YÕNALISHI KIM-EU-20 GURUH TALABASI

URAIMOVA MUQADDAMNING

ANALITIK KIMYO FANIDAN TAYYORLAGAN

MUSTAQIL

ISHI

Mavzu: 

SUYUQLIKLAR SIRTIDAGI ADSORBTSIYA

Tekshirdi:  

 

Sattarov.T

Namangan 2021

---

BUFER ERITMALAR

Reja:

1.SUYUQLIKLAR

2. SIRTIDAGI ADSORBTSIYA

---

Agar  biror  suyuqlikka  boshqa  bir  modda  qo’shsak,  suyuqlikning  sirt

tarangligi o’zgaradi, chunki potentsial energiyaning minimumga intilish qoidasiga

muvofiq,  suyuklik  o’zining  sirt  energiyasini  kamaytirishga  intiladi.  Shu  sababli,

suyuqlikning  sirt  tarangligini  kamaytiradigan  moddalar  suyuqlik  sirtiga  yig’ila

boshlaydi.

Natijada,

suyuqlikka

solingan

moddaning

sirtqi

qavatdagi

kontsentratsiyasi  uning  suyuqlik  ichidagi  kontsentratsiyasidan  farq  qiladi.  Buning

natijasida  eritma  ichidagi  osmotik  kuchlar  ham  o’zgaradi,  chunki  eritma  sirtqi

qavatda ham, ichki qavatlarda ham o’z kontsentratsiyasini baravar qilishga intiladi.

Demak, bu yerda ham dinamik muvozanat qaror topadi: bir tomondan, absorbtsiya

jarayoni  erkin  energiyaning  minimumga  intilish  printsipiga  muvofiq  erigan

moddani  suyuqlik  sirtiga  yig’adi;  ikkinchi  tomondan,  osmotik  kuchlar  tufayli

desorbtsiya  jarayoni  bo’ladi,  eritma  kontsentratsiyasi  barcha  hajm  ichida

baravarlashishga intiladi. Natijada adsorbtsiyaviy muvozanat vujudga keladi.

Suyuqlik  sirtida  moddalarning  yig’ilish  miqdoriga  qarab  musbat  va  manfiy

adsorbtsiya bo’ladi.

Musbat  adsorbtsiyada  moddalar  suyuqlik  sirtida  to’planishi  bilan  birga

yutiladi  va  suyuqlikning  sirt  tarangligini  kamaytiradi.  Musbat  adsorbilanadigan

moddalar  (murakkab  efirlar,  ketonlar,  yuqori  molekulali  kislotalar,  xolesterin,

oqsillar va boshqalar) sirt-aktiv moddalar deb yuritiladi.

---

Manfiy adsorbtsiyada moddalar suyuqlik sirtidan siqib chiqariladi, diffuziya

yordamida butun suyuqlik hajmiga tarqalib, suyuqlikning sirt tarangligini oshiradi.

Manfiy adsorbtsiyalanadigan  moddalar (anorgaiik tuzlar, uglevodlar va boshqalar)

sirt-noaktiv moddalar deb yuritiladi

Musbat va manfiy adsorbtsiyani etil spirtning suvdagi adsorbtsiyasi misolida

ko’rish mumkin. Etil spirtning sirt tarangligi suvnikiga qaraganda kam.

Moddalarning  musbat  va  manfiy  adsorbtsiyasi  moddalarning  tirik

organizmlarning

hujayra

membranalari

orqali

o’tishini

osonlashtiradi.

Moddalarning  musbat  va  manfiy  adsorbtsiyasi  modda  almashinuv  jarayonida  va

o’simliklarda fotosintez jarayonlarida katta rol o’ynaydi.

Masalan,  steroid,  murakkab  efirlar  va  boshqa  gidrofob  (qutblanmagan)

moddalar  tirik  organizmning  hujayra  membranalarida  to’planadi,  ammo  ularni

membranalardan o’tishiga adsorbtsiya jarayoni yordam beradi.

Ba‘zi  moddalar  molekulasida  ham  gidrofil  (qutbli),  ham  gidrofob

(qutblanmagan)  guruh  atomlarining  bo’lishi  ularni  suvli  eritmalaridagi

adsorbtsiyalarning  xususiyatini  o’zgartiradi  va  bu  molekulalar  difil    molekulalar

deb ataladi. Masalan, sirka kislota CH

3

COOH molekulasida СН

---

3

- guruh gidrofob,

-SOON  guruh  esa  gidrofil  hisoblanadi.  Bu  moddaning  gidrofil  xossasi  yuqori

bo’lmagani  uchun,  molekulalar  adsorbilanib,  suvda  yaxshi  eriydi.  Kislotalarning

keyingi  vakillarida  (C

2

H

5

–  COOH,  C

3

H

7

  –  COOH,  C

4

H

9

COOH    va  x.k.)

molekulaning gidrofob xossasi ortib borishi hisobiga suvda eruvchanligi kamayadi

va  sirt  tarangligi  ancha  pasayadi.  Moddalarning  bu  xususiyatiga  qarab  suvda

yaxshi va yomon erishini aniqlash mumkin.