Issiqlik kinetik nazariyasi. Ideal gazning ichki energiyasi. Issiqlik miqdori. Termodinamikaning I qonuni

 

Gaz xajmining o‘zgarishida bajarilgan ish.  

 

Gaz xajmining o‘zgarishida bajarilgan ishni hisoblash uchun silindr shaklidagi idishda gaz 

olamiz (9.1-rasm). Gaz ishqalanishsiz engil harakatlanuvchi porshen ostida bo‘lsin. Tashqi bosim 

va porshen og‘irligi gaz tomonidan ta’sir etuvchi bosim kuchi F = PS bilan muvozanatlashganligi 

uchun porshen tinch turadi. Bunda P-gazning bosimi, S-porshen yuzi. Agar gazni isitsak, porshen 

yuqoriga ko‘tarilib, gazning kengayish jarayonida 

A 

= Fdh 

= 

PSdh 

= PdV 

 

 

 

(9.5) 

ish  bajariladi.  Bunda  Sdh  =  dV  gaz  hajmining  o‘zgarishi.  Gaz  xajmini  V

1

dan  V

2

  ga 

o‘zgarganda  bajarilgan  ish,  uning  hajmini  dV  elementar  o‘zgarishlarida  bajarilgan  ishlarning  

yig‘indisiga  teng.  Buni  tushunib  olish  uchun  (P,V)  diagrammadan  foydalanamiz.  9.3-rasmda 

gazning hajmini V

1

 dan V

2

ga kengayishini ifodalovchi grafik tasvirlangan. Gazning hajmi dV ga 

o‘zgarganda bajarilgan elementar ish ikki marta shtrixlangan yuzaga teng. Gazni V

1

 dan  V

2

  ga 

o‘zgarganda bajarilgan ish 

 egri chiziq  bilan chegaralangan shtrixlangan  yuzaga  teng.  Gazni 

xajmi V

1

 dan V

2 

ga o‘zgarganda bajarilgan to‘liq ishni (9.5) ifodani V

1

 va V

2 

chegarada integrallab 

topamiz: 

A = 

 

 

 

 

 

 

(9.6) 

 

Agar jarayon izobarik bo‘lsa (P = const), P ni integral tashqarisiga chiqarish mumikin

:

 

A = 

 

 

 

 

 

(9.7) 

Shuni  alohida  takidlash  kerakki,  gazning  xajmini  turli  usullar  bilan  o‘zgartirish  mumkin. 

Boshlang‘ich  holatdan  oxirgi  holatga  o‘tish  jarayonida  gaz  bosimi  faqat  hajmga  bog‘liq 

bo‘lmasdan, balki temperaturaga ham bog‘liq, ya’ni 

P = RT/V 

J

K

mol

K

J

mol

kg

kg

RT

i

M

m

U

5

10

95

,

1

300

32

,

8

2

5

032

,

0

1

2













m

M

i

R T

2



ab

PdV

V

V

1

2



P dV

P V

V

V

V







(

)

2

1

1

2

 

 

9.2-rasm 

 

Р

 

dh 

---

bo‘lgani  uchun  (9.6)  ifodaga  bosimning  bu  ifodasini  qo‘yib,  gazni  izotermik  kengayish 

jarayonida bajarilgan ishni topishimiz mumkin: 

A = 

 

yoki 

A=RTln

. 

 

 

 

(9.8) 

(9.8) formula 1 mol gazni izotermik kengayishida bajarilgan ishni ifodalaydi.