Mustaqillikning taraqqiyot yo‘li mamlakatimizda fan rivoji uchun keng imkoniyatlar yaratdi

"METAFIZIKA"

  (yunon.—  fizikadan  keyin)  -  dialektika  kabi  universal  metoddir.  Bu 

so‘z  ilmiy  muomalaga  er.  av.  I  asrda  Aristotelning  shogirdi,  uning  she’rlari  sharhovchisi 

Rodosskiy  tomonidan  kiritildi.  Mutafakkir  asarlarini  bir  tizimga  solar  ekan,  u  borliq  va  bilish 

haqidagi umumiy  masalalarni  fizikadan so‘ng "birinchi falsafa"ning (mohiyat, sabab va boshqa) 

ikkinchi falsafadan farqli xususiy-ilmiy bilimlarni o‘rganadigan qismi sifatida talqin qilgan. 

Ko‘p hollarda, dialektikaga qarama-qarshi deb talqin etiladigan 

metafizika olamdagi narsa 

va  hodisalarni  o‘rganishda  ularning  muayyan  vaqt  davomida  nisbatan  o‘zgarmasdan,  alohida 

turgan holatiga diqqatni ko‘proq qaratadigan usuldir

. Bu usul qo‘llanganida olamning namoyon 

bo‘lish  shakllari  hamda  ular  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  jarayonlarning  alohida  qismi  yoki  holatiga 

asosiy  e’tibor  beriladi.  Voqea,  hodisa  va  jarayonlarni  doimiy  o‘zgarish  holatida  o‘rganish 

nihoyatda  qiyin  bo‘lganligidan,  nafaqat  faylasuflar,  balki  barcha  fan  mutaxassislari  uning 

nisbatan tinch va o‘zgarmay turgan holatini o‘rganadilar, tadqiq etadilar. 

Sofistika  —  qarama-qarshi  fikrlar  asosida  ixtiyoriy  tanlangan  foydali  mulohaza  bo‘lib, 

uning  yordamida  har  qanday  narsa  yoki  fikrni  isbotlay  olish  mumkin. 

Masalan,  Aristotelning 

yozishicha,  bir  afinalik  ayol  o‘g‘liga,  jamoa  ishlariga  aralashma,  chunki  agar  to‘g‘ri  gapirsang, 

seni odamlar; yolg‘on so‘zlasang — Xudolar yomon ko‘radi, degan ekan. Sofizmga ko‘ra afinalik 

ayolga  shunday  rad  javobi  berish  mumkin:  sen  jamoa  ishlarida  ishtirok  qilishing  kerak,  chunki 

to‘g‘ri so‘zli bo‘lasan va buning uchun seni Xudolar ham, odamlar ham yaxshi ko‘radi. 

Sofistika  mavjud  bilimlar  tizimidan  ziddiyatlarni  siqib  chiqaradi,  bu  bilan  eski  va  yangi 

bilimlarni  murosaga  keltiradi.  Sofistika  inson  bilimi  doirasida  cheksiz  relyativizmni  ulug‘laydi. 

Predmet haqida har narsa deyish mumkin. Qanday maqsad ko‘zlanmasin, so‘zlar ifodasida hech 

qanday  chegara  yo‘q  (masalan,  asal  —  shirin;  asal  —  achchiq;  qo‘rg‘on  —  aylanasimon, 

qo‘rg‘on  —  to‘rtburchak  va  h.k.)  shunga  ko‘ra  sofist  —  mohir  usta,  so‘zamol  donishmand 

ma’nolarini anglatadi.