171
- qimmatli qo
g‘
ozlarga bo
g‘
liq savdo faoliyatini yurgizish;
- trast funksiyalarini
bajarish;
- inkassa funksiyalarini bajarish;
- maslahat va boshqa funksiyalarni bajarish;
Qimmatli qo
g‘
ozlar bozorida tashkil topgan siyosatning tipiga
bo
g‘
liq holda bank muomalalarining maqsadlari quyidagicha b
o‘
ladi:
- qimmatli qo
g‘
ozlar emissiyasi asosida kredit va hisob-kitob
faoliyatini
yurgizish uchun q
o‘
shimcha pul resurslarini jalb etish;
- qimmatli qo
g‘
ozlarga y
o‘
naltirilgan
o‘
z investitsiyalari asosida
banklarga foizlar va dividendlar t
o‘
lash va qimmatli qo
g‘
ozlarni kurs
qiymatini
o‘
sishi hisobiga foyda olish;
- qimmatli qo
g‘
ozlarni muomalalari b
o‘
yicha mijozlarga xizmat
k
o‘
rsatish evaziga foyda olish;
- korxona va tashkilotlarning kapitalida bankning qatnashishi
evaziga raqobatbardoshlik ta
’
siri doirasini kuchaytirish va kengaytirish
va
yangi mijozlarni jalb qilish;
- qimmatli qo
g‘
ozlar orqali defitsit resurslarga ega b
o‘
lish
maqsadida shunday huquqlarga ega qiladigan qimmatli qo
g‘
ozlarga
bank egaligini ta
’
minlash;
- q
o‘
yilmalarni likvidli va daromadli mabla
g‘
lar bilan
ta’minlashda likvidlilikning zarar zaxirasini qo‘
llash.
Qimmatli qo
g‘
ozlar bozorida tijorat banklari moliyaviy broker
sifatida qimmatli qo
g‘
ozlarni oldi-sotdisida mijozni hisobidan va uning
topshiri
g‘
i bilan komissiya shartnomasi yoki shartnoma topshiri
g‘
iga
muvofiq agentlik funksiyasini bajaradi. Tijorat banklarining komission
muomalalari (operatsiyalari)
o‘
z mijozning topshiri
g‘
iga muvofiq
banklar komission operatsiyalarni bajaradi. Bunda ular mijozning
topshiri
g‘
iga muvofiq komissioner sifatida
o‘
z nomlaridan, mijozning
hamma k
o‘
rsatmalarini, masalan kurslarni cheklash, kelishuvlarni vaqti
va kelishuv
o‘
tkaziladigan joy t
o‘g‘
risidagi k
o‘
rsatmalarni bajarishi
lozim.
Bu xizmatlar uchun bank mijozdan komissiya haqi, q
o‘
shimcha
xarajatlar kompensatsiyasini olishi kerak, chunki bu ishlar mijoz
topshiri
g‘
ini bajarilishiga bo
g‘
liq tadbirlardir. Komission kelishuv tipi
ikki shartnomani tuzishni k
o‘
zda tutadi:
bank (komissioner) va mijoz (komitent)
o‘
rtasidagi komission
shartnoma;
172
bank komissioner va uchinchi kelishuv qatnashchisi
o‘
rtasidagi
oldi-sotdi shartnomasi, qoida b
o‘
yicha, komitent sotib oluvchi
qimmatli
qo
g‘
ozlarni sotib olish shartnomasini tuzishdan oldin, vositachi-bank
ixtiyoridagi
o‘
zini hisobvaraqasiga pul mabla
g‘
larini
o‘
tkazadi.
O‘
tkazilgan pul mabla
g‘
lari qimmatli qo
g‘
ozlarni sotib olishga
yetadigan darajada b
o‘
lishi kerak.
Qimmatli qo
g‘
ozlar bilan operatsiyalarni audit qilishda tijorat
banklarida
Davlatning
qisqa
muddatli
majburiyatlari
bilan
operatsiyalarining hol
ati, ya’ni ular bilan bog‘
liq hujjatlarning t
o‘
laligi,
buxgalteriya operatsiyalarining qonuniyligi balansda t
o‘g‘
ri aks
ettirilgani va qayta baholash tekshiriladi. Markaziy bank tomonidan
depozit va jam
g‘
arma sertifikatlarining emissiyasi va joylashtirilish
tekshiriladi.
Qimmatli qo
g‘
ozlar bilan
o‘
tkaziladigan operatsiyalar auditining
maqsadi:
1.Bank qimmatli qo
g‘
ozlari bilan operatsiyalari hisobini qonun va
me’yorlar talablari darajasida amalga oshirayotganligiga amin bo‘
lish;
2.Qimmatli
qo
g‘
ozlar
oldi-sotdisidan
tushgan
daromad
(xarajatlarni)
o‘
z vaqtida daromadlar (xarajat) hisobvara
g‘
ida aks
ettirilganligini aniqlash;
3.Qimmatli qo
g‘
ozlarga q
o‘
yilmalar hisobini hisobvaraqdagi
qoldi
g‘
ini tasdiqlash.
Tekshiruv manbalari:
- balans;
- shaxsiy hisobvaraqdan k
o‘
chirma;
-kunlik qoldiq qiymat;
-investitsiyalarning taqsimlanishi;
-qimmatli qo
g‘
ozlar b
o‘
yicha hisobot.
Auditor tomonidan filialda qimmatli qo
g‘
ozlar auditi k
o‘
paytirish
imkoniyatlari
o‘
rganib chiqilib, zarur tavsiyalar berish talab qilinadi.
Bank kapitalini tekshirishda aksionerlarga dividendlar hisoblanishi va
t
o‘
lanishi ham bir y
o‘
la
tekshirib k
o‘
riladi.
Bulardan tashqari ushbu b
o‘
limni tekshirishda quyidagilarga
e’tibor qaratiladi:
• aksiyadorlardan kelib tushgan
s
o‘
roqlarni
o‘
rganib chiqish,
ularga javob tayyorlash;
173
• fond portfeli bo‘
yicha hisobotlarning
o‘
z vaqtida tayyorlanishi va
kerakli joylarga berilishi;
• davlat qisqa muddatli obliga
tsiyalari b
o‘
yicha operatsiyalarning
balansda t
o‘g‘
ri aks ettirilishi
va qayta baholanishi;
• sotib olingan a
ksiya paketlari emitentlarining moliyaviy ahvolini
o‘
rganish jarayonidagi tahlillarning mavjudligi;
• fond portfeli yig‘
majildidagi hujjatlarning t
o‘
liqligi (emitent
balansi, moliyaviy natijalar b
o‘
yicha hisobotlar, aksiyadorlar umumiy
yi
g‘
ilishi qarorlarining mavjudligi);
• hisoblanga
n dividendlarni undirish b
o‘
yicha olib borilayotgan
ishlar ahvoli;
• birja va birjadan tash
qari savdodagi bitimlar b
o‘
yicha tuzilgan
shartnomalarning holati, yuridik ekspertizadan
o‘
tkazilganlik darajasi;
• qimmatli qog‘
ozlar operatsiyalaridan kutilayotgan zararlarga
zaxiralarning yaratilishi va boshqalar.
Tijorat banklarida qimmatli qo
g‘
ozlar bilan operatsiyalar quyidagi
me’yoriy hujjatlar orqali tartibga solinadi:
-
“
Auditorlik
faoliyati t
o‘g‘risida”gi
qonuni 2000-yil 26-may;
-
“
Buxgalteriya hisobi t
o‘g‘risida”
gi qonuni 2016-yil 13-aprel;
-
“
Tijorat banklari tomonidan qimmatli qo
g‘
ozlar bilan
o‘
tkaziladi-
gan operatsiyalarga va ularning boshqa korxonalar ustav kapitalida
qatnashishga q
o‘
yiladigan talablar t
o‘g‘risida”
nizom 2008-yil 27-
dekabr;
-
“
Tijorat banklarida qimmatli qo
g‘
ozlar bilan amalga
oshiriladi-
gan operatsiyalarning buxgalteriya hisobi t
o‘g‘risida”
Y
o‘
riqnoma
2008- yil 13-dekabr.
Do'stlaringiz bilan baham: 
