18
BADIIY TARJIMADA O‘XSHATISHLAR TRANSFERI
Saida NORBOYEVA,“Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tarjimashunoslik”
mutaxassisligi 1-kurs magistranti
Ilmiy rahbar: PhD. Nilufar Xodjayeva
O‘xshatishlar adabiyotshunoslik, tilshunoslik va tarjimashunoslikda
atroflicha o‘rganilgan. Professor S. Karimov fikriga ko‘ra, o‘xshatish-
ning tasviriy vosita sifatida badiiy adabiyotda tutgan o ‘rni, uning ling-
vistik tutgan o ‘rni tilshunoslikda durust o‘rganilgan… Hatto boshqa
tasviriy vositalarga nisbatan u bir muncha mukammal va atroflicha o‘r-
ganilgan
deyish mumkin
13
.
O‘xshatishlar tashqi dunyoni bilishning eng qadimiy usullaridan hi-
soblanadi. O‘xshatishlar muayyan xalqning ilk tafakkur tarzini va tasav-
vurlarini tamsil etadi. Ularda ma’lum davrda yashagan ajdodlarimizning
kechinmalari, tasavvurlari muhrlangan bo‘ladi.
O‘xshatishlar – har bir xalqning lingvomadaniy boyligi bo‘lib, ular
milliy dunyoqarash, dunyodagi predmet, hodisa va harakatlarni milliy
tasavvurlarga ko‘ra taqqoslash, qiyoslashdir
14
.
Har xil lingvomadaniyatlardagi turg‘un o‘xshatishlarni qiyoslash in-
sonning xarakteri va xatti-harakati bilan bog‘liq bo‘lgan o‘xshatishlar-
ning etaloni sifatida hayvon va jonivorlarni bildiruvchi so‘zlardan ko‘p-
roq foydalanilganini ko‘rsatadi. Masalan, qiyoslanilgan tillarning ak-
sariyatida tulki ayyorlik, aldoqchilik, yolg‘onchilik ramzi, etaloni sifa-
tida faol ishlatiladi:
tulkiday ayyor, хитрый как лиса
(ruscha)
, as false
as fox
(inglizcha),
you kathi
(koreyscha),
लोमडड़
की
तरह
झूठ
(hindchada).
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, g‘arb va slavyan lingvomadaniyat-
larida, xususan, ingliz va rus tillarida
as false as fox
,
хитрый как лиса
turg‘un o‘xshatishlari mifopoetik manbalarga asoslanadi, chunki qa-
dimgi tasavvurlarga ko‘ra, tulki jodugar hisoblangan, unda yo‘qolish,
ko‘rinmaydigan bo‘lib qolish qobiliyati mavjud bo‘lgan
15
. Qayd qi-
lingan xususiyatni Sharq lingvomadaniyatida, xususan, hind, koreys va
13
Xodjayeva N. Premchandning “Vardan” romani o‘zbek tarjimasida o‘xshatishning berilishi.
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalari to‘plami –Toshkent.: 2017. – B.133
14
Usmonova Sh. Tarjimaning lingvomadaniy aspektlari. O ‘quv qo ‘llanma. – Toshkent: 2015.
– B.135
15
Панченко Н. Сравнение как средство дескрипции лжи и обмана // Основное высшее и
дополнительное образование: проблемы дидактики и лингвистики. – Волгоград: ВГТУ,
2000. – С. 138-143.
19
xitoy madaniyatida ham kuzatish mumkin. Koreys va xitoy mifologi-
yasida tulkining qizga aylanib
qolishi keng tarqalgan
16
.
O‘zbek tilida o‘xshatishlar leksik va Grammatik vositalar yordami-
da aks etadi. Leksik vositalar – kabi, singari, qadar, yanglig‘, bamisoli,
misoli, misli, monand, xuddi, bir, aynan, o‘zi, tus, naq, go‘yo, teng, es-
latmoq, o‘xshatmoq, demoq, bo‘lmoq va boshqalar kirsa, Grammatik
vositalarga –dek.,/-day/-dag/-dak/-tak/-dag‘/-dog‘/-dayin; -dan, -dir,-na-
mo, -simon, -ona. -omuz, -li. -cha/larcha, -chasiga kabilar hosdir.
Hindiy tilida qo‘llaniladigan o‘xshatishlar o‘zbek tiliga quydagicha
tarjima qilinadi:
कीैं भााँछत
-
o‘xshab, kabi, -dek, -day;
की
तरह
-dek, -day,
o‘xshab;
मानो
-
go‘yo, xuddi, kabi, singari;
जैसा
/
जैसे
-
dek, go‘yo, kabi,
xuddi
;
की
-
yang‘lig‘,
bamisoli;
फक
-
misli,
-
साैं
-
dek
17
.
O‘xshatishlar transfer orqali bizning madaniyatimizga huddi o‘sha
holatida kirib kelgan. “Transfer" tushunchasi tarjimashunoslik tadqiqot-
larida "noma'lum bir belgini ma'lum bir belgi tuzilishining elementi si-
fatida va boshqa belgi tarkibiga kiruvchi shakl va funktsiyaning potensiali
sifatida, boshqa belgi tuzilishining elementi sifatida ko‘chirish "ma'nosida
qo'llaniladi, bu tushuncha "qiyin" iboralarni tarjima qilish uchun to'g'ridan-
to'g'ri yoki aylanib o'tish manevralarini aniqlashda juda foydalidir. Bunda
bir tildan boshqasiga tarjima qilish ya’ni ko‘chirish da qulay hisoblanadi
18
.
Transfer bir madaniyatga tegishli bo‘lgan bilimni bosh bir madaniyatga
ko‘chirish vositasi hisoblanadi. U orqali chet el davlatlar madaniyati
haqida ko‘proq va aniqroq ma’lumot olish mumkin.
U davlatlarni
o‘rganish uchun ko‘prik vazifasini bajaradi. Shunday madaniy transfer
hodisasiga bir qancha misollar ko‘rib chiqaylik:
भोलीैंजजसकीैंओरैंकटाक्षपूणटैंनेत्रोंैंसेैंदेखतीैंथीैंवहैंमुग्धैंहोैंजाताैंथा
,
मानोैंसाक्षात्ैं
राधा
-
कृष्णैंकेैंदशटनैंहोैंगयेैं।ैंइसैंदृश्यैंनेैंसुमनैंकेैंहृदयैंपरैंवज्रैंका
-
साैंआघातैं
फकयाैं।ैंउसकाैंअभभमानैंचूर
-
चूरैंहोैंगयाैं।ैंवहैंआधारैंजजसैंपरैंवहैंपैरैंजमायेैंखड़ीैं
थीैंपैरोंैंकेैंनीचेैंसेैंसरकैंगयाैं।ैंसुमनैंवहााँैंएकैंक्षणैंभीैंखड़ीैंनैंरहैंसकीैं।ैंभोलीैंकेैं
सामनेैंकेवलैंधनैंहीैंभसरैंनहीींैंझुकाता
,
धमटैंभीैंउसकाैंकृपाकाींक्षीैंहैैं।ैंधमाटत्माैंलोगैंभीैं
उसकाैंआदरैंकरतेैंहैं
19
।
16
Usmonova Sh. Tarjimaning lingvomadaniy aspektlari. −Toshkent, 2015. – B.136.
17
Xodjayeva N. Premchandning “Vardan” romani o‘zbek tarjimasida o‘xshatishning berilishi.
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalari to‘plami –Toshkent.: 2017. – B.134.
18
Reiss K., Vermeer H.J.
Grundlegung einer allgemeinen Translations theorie. – Tübingen, 1984.
19
प्रेमचींद
. “
सेवासदन
”. –
जयपुर
:
राजस्थान
पीपुल्स
पजललभशींग
,
२००४
.
20
Tarjimasi: Bhuliy o‘zining g‘amzali nigohini ulug‘lardan qaysi
biriga tashlamasin, xuddi ro‘parasida fohisha Bhuliy emas,
Do'stlaringiz bilan baham: 
