Biolog 10 indd

Odam  irqlari. 
Zamonaviy  odamlarning  hammasi  bitta  «
homo sapiens
» 
turiga  mansub.  Insoniyatning  birligi,  uning  kelib  chiqishining  umumiyligi, 
tuzilishining o‘xshashligi turli xalqlar orasidagi nikohdan sog‘lom avlod tug‘ilishi 
bilan  tasdiqlanadi.  Homo  sapiens  sapiens  turining  ichida  yirik  sistematik 
guruhlar  –  irqlar  mavjud.  Irqlar  bir-birlaridan,  terisining  rangi,  ko‘zining, 
burnining,  labining  shakli,  tanasining  proporsiyasi,  ba’zi  biokimyoviy 

---

234
ko‘rsatkichlari, ekologik, xulq-atvor va boshqa biologik xususiyatlari bilan farq 
qiladilar.  Hozirda  odamlarning  3  ta  katta  irqlari  farqlanadi. 
Yevropoid  irqqa  mansub  odamlar  terisi  och  rangda  (oq  tanli),  sochlari 
tekis  yoki  to‘lqinsimon,  rangi  sarg‘ish  yoki  qo‘ng‘ir,  ko‘zlari  ko‘k  yoki 
kulrang-yashil,  lablari  yupqa,  burni  ingichka,  erkaklarida  soqol-mo‘ylovlari 
yaxshi  o‘sadi.   
Mongoloid irqqa mansub odamlarning terisi qora mag‘iz, sarg‘ish, ko‘zlari 
qo‘y ko‘z, sochlari tekis, qattiq va qora, yuqorigi qovog‘i osilgan. Mongoloid 
irq  vakillari  asosan  Osiyoda  tarqalgan,  lekin  migratsiya  natijasida  ular  Yer 
shari  bo‘ylab  tarqalib  ketganlar.
Negroid  irq  –  terisi  qora,  sochlari  jingalak,  qora,  burni  keng  va  yassi, 
qo‘y  ko‘z.  Ko‘pchilik  vakillarida  qalin  lablari  bo‘rtib  chiqqan  bo‘ladi. 
Olimlar  fi kriga  ko‘ra,  hozirgi  zamon  odami  shakllanish  jarayonida  uning 
dastlabki vatani hisoblangan Janubiy-Sharqiy Osiyo va unga qo‘shni Shimoliy 
Afrikada  ikki  irq  –  janubi-g‘arbiy  va  shimoliy-sharqiy  irqlar  paydo  bo‘lgan. 
Birinchi  tarmoq  keyinchalik  yevropeoid  va  negroid  irqlari,  ikkinchisi  esa 
mongoloid  irqining  kelib  chiqishiga  sabab  bo‘lgan. 
Irqlarning  kelib  chiqishi,  tabiiy  tanlanish,  mutatsiya,  alohidalanish, 
populatsiyalarning  aralashib  ketishi  kabi  omillarga  bog‘liq.  Irqlar 
shakllanishining  ilk  bosqichida  tabiiy  tanlanish  muhim  ahamiyatga  ega 
bo‘lgan. Tabiiy tanlanish, muayyan sharoitda hayot faoliyatini yuksaltiradigan, 
adaptiv  belgilarning  populatsiyada  saqlanishi  va  ko‘payishiga  sabab  bo‘lgan.