Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 Tamaki chiqindisi va fosfogipsdan tayyorlangan noan’anaviy o‘g‘itni 0-30 

sm qatlam tuproqdagi ammoniy shaklidagi azot miqdoriga ta’siri, mg/kg tuproqda 

 

 

Mineral o„g„itlar qo„llanishi natijasida tuproqda ammoniy shaklidagi azot miqdori 

keskin oshgan. Lekin vaqt o„tishi bilan uning miqdorining tez kamayishi kuzatilgan, ya‟ni 

mineral o„g„itlarning ta‟siri organik o„g„itlarga nisbatan qisqa ekanligi aniqlangan. Tajriba 

natijalarining ko„rsatishicha, o„g„it qo„llanilmagan variantda nitratlar kam hosil bo„ladi. 

O„g„it  qo„llash  natijasida  tuproqdagi  N-N0

3

  miqdori  sezilarli  darajada  ortgan.  Bunda 

go„ng  va  kompost  qo„llanilgan  variantlar  o„rtasida  sezilarli  farq  kuzatilmagan. 

Masalan,  birinchi  yilgi  tajribada  nazoratda  20-aprelda  N-N0

3

  miqdori  20,5;  1-mayda 

24,8; 10-mayda 25,7; 20-mayda 23,3; 4-iyunda 20,2 mg/kg bo„lgan bo„lsa, 30 t/ga go„ng 

variantida tegishlicha 26,3; 29,3; 32,3; 30,4; 29,5 va 30 t/ga noan‟anaviy o„g„it variantida 

–  27,6;  31,3;  34,6;  33,7;  31,2  mg/kg  ga  teng  bo„lgan.  Organik  o„g„itlarni  mineral 

o„g„itlar  fonida  qo„llash  ham  tuproqdagi  N-N0

3

  miqdorini  sezilarli  oshiradi.  Bunda 

NPK+30 t/ga go„ng va NPK+30 t/ga noan‟anaviy o„g„it variantlari o„rtasida sezilarli farq 

qayd etilmagan.  

Mineral o„g„itlarning o„zi alohida qo„llanilganda, faqat oziqlantirish natijasidagina 

N-N0

3

 miqdori nazoratdagiga nisbatan oshadi va o„sish davrining oxiriga kelib yana bu 

ko„rsatkich nazoratdagiday bo„ladi. 

Demak,  sanoat  chiqindilaridan  tayyorlangan  noan‟anaviy  o„g„itlar  ham 

makkajo„xori yetishtirilayotgan magniy karbonatli sho„rlangan o„tloqi tuproqlar oziqa 

rejimini  sezilarli  ravishda  yaxshilaydi.  Tadqiqotlarning  ko„rsatishicha,  o„g„it 

qo„llanilmagan  variantda  tuproqda  harakatchan  fosfor  kam  miqdorda bo„ladi. Masalan, 

2005-yilgi  nazoratda  harakatchan  fosfor  18,4-22,2  mg/kg  atrofida  bo„lgan.  Organik 

o„g„itlarni qo„llash ham tuproqdagi harakatchan fosfor miqdorini sezilarli oshiradi. Bunda 

go„ng va noan‟anaviy o„g„it variantlari o„rtasida katta farq kuzatilmaydi.   

---

 

74 

 

Nazoratda tuproqdagi almashinuvchan kaliy miqdori analiz muddatlariga qarab 

210-360  mg/kg  atrofida  o„zgaradi.  Organik  o„g„itlarni  qo„llash  natijasida  tuproqda 

almashinuvchan  kaliy  miqdori  keskin  ortadi.  Bunda  go„ng  va  noan‟anaviy  o„g„itlarning 

ta‟siri deyarli bir xil bo„ladi. 

Noan‟anaviy  o„g„itning  o„tloqi  tuproq  tarkibidagi  karbonatlar  va  singdirilgan 

kationlar  miqdori  hamda  tuz  rejimiga  ta‟siri  bo„yicha  olingan  natijalarga  ko„ra

 

go„ng, 

noana‟anaviy  o„g„it,  fosfogips  va  mineral  o„g„itlarning  qo„llanilishi  natijasida  tuproq 

tarkibidagi karbonatlar miqdorining kamayishi kuzatiladi; tuproq singdirish kompleksida 

singdirilgan kalsiyning miqdori ortib, magniyning miqdori kamayib boradi.  

Go„ng,  tamaki  chiqindisi,  go„ng  shaltog„i,  fosfogips  va  noan‟anaviy  o„g„it 

tarkibidagi og„ir metallar va ftor (Cr, Zn, Co, Pb, Mn, Cd, Mo, Cu, As, Sn, Ni, F) analiz 

qilinganda,  asosiy  og„ir  metallar  kompost  komponentlaridan fosfogips tarkibida ko„p 

miqdorda bo„lishi kuzatiladi. Bularga Sg, Zn, Co, Pb, va Ni kiradi.  

Go„ng,  noan‟anaviy  o„g„it,  fosfogips  va  mineral  o„g„itlar  qo„llash  natijasida 

makkajo„xori poyasining balandligi keskin ortadi.  O„simlik  o„sishi  va  rivojlanishining 

yaxshilanishi,  o„z  navbatida,  hosildorlikning  oshishiga  olib  keladi.  Makkajo„xori 

hosildorligiga noan‟anaviy o„g„itning ta‟siri go„ngnikidan kuchliroq bo„ldi (18-jadval).