Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

12.3. Noan’anaviy o‘g‘itlarning tuproq xossalariga ta’siri 

 

O„zMU  olimlari  J.Sattorov,  S.Sidiqov,  U.Qosimov,  F.Mamadiyorov 

tomonidan olib borilgan tadqiqot ishlari natijasida noan‟anaviy o„g„itlar tayyorlash 

va  qo„llash  hamda  ularning  gumifikatsiya  jarayoni  bo„yicha  ma‟lumotlar  olindi. 

Tuproqlarning  gumus  holatini  qanday  noan‟anaviy  o„g„it  hisobiga  yaxshilash 

hamda  ushbu  organik  o„g„itni  dala  sharoitida  tayyorlash  va  joyida  qo„llash  orqali 

sug„oriladigan  tuproqlarni    gumusga  boyitish  yo„llari  ishlab  chiqildi.  Organik 

chiqindilardan  noan‟anaviy  o„g„itlar  tayyorlash  va  ularni  tuproqlarning  gumus 

holatiga  ta‟sirini  o„rganish  bo„yicha  tadqiqot  ishlarida  o„simlik  qoldiqlari  (somon 

va  g„o„zapoya),  kuzda  to„kilgan  daraxt  barglari,    chuchuk  suv  loyqasi, 

kanalizatsiya  oqavasining  qattiq  qismidan  foydalanildi.  Ularni  go„ng  bilan  1:1 

nisbatda aralashtirib, noan‟anaviy organik o„g„it tayyorlandi. Organik o„g„itlarning 

gumifikatsiya    jarayoni  va  ularni  tuproqlarning  gumus  holatiga  ta‟sirini  o„rganish 

uchun laboratoriya sharoitida kichik (mikro) tajriba o„tkazildi.  

Tadqiqotlardan  olingan  natijalarga  ko„ra,  g„o„zaning    poya    va    ildiz  

qismlari  tuproqqa  qo„shib  haydalganda, gumus  miqdori  ortgan   va  uning ijobiy 

balansi 

kuzatilgan. 

Gumus 

miqdorining 

mavsum 

davomida 

o„zgarishi  

kuzatilganda,  eng    yuqori    ko„rsatkich    (1,33%)  bahor    fasliga    to„g„ri  kelib, 

keyinchalik   yil   oxiriga   borib   uning    miqdori   kamayib, 1% atrofida   uchraydi. 

---

 

62 

 

G„o„zaning  poya  va  ildiz  qismini  tuproqqa qo„shib yerni haydash gumus hosil 

bo„lish  jarayoniga  ijobiy  ta‟sir  ko„rsatadi,  biroq  tuproqlarda  gumusning  0,067% 

yetishmovchiligi  bilan  salbiy  balansi  saqlanib  qoladi.  Mineral  o„g„itlar  bilan 

organik  moddalar  saqlovchi  noan‟anaviy  o„g„itlar  qo„shib  berilgan  variantlarda 

g„o„za  faolroq  o„sib,  nisbatan  uzunroq  poyani  shakllantirdi.  Organik  qismga  boy 

yoki  kompleks  shakldagi  noan‟anaviy  o„g„itlarning  g„o„zaga  ijobiy  ta‟siri  ertaroq 

boshlansa, mineral o„g„itlarning ta‟siri nisbatan keyinroq avjiga chiqadi. Eng ko„p 

shonaga  ega  bo„lgan  g„o„zalar  go„ng+o„simlik  qoldig„i  (g„o„zapoya)  +  Fon  (N

180

 

P

135

  K

90

)  variantda  kuzatildi  (32,4  ta).  Noan‟anaviy  o„g„itlarni  20  t/ga  me‟yorda 

mineral  o„g„itlar  fonida  qo„llash  ko„saklarning  ertaroq  hosil  bo„lishi    va  tezroq 

pishishiga  ijobiy  ta‟sir  qiladi.  N

125

  P

100

  K

90 

  mineral  o„g„itlar  fonida  noan‟anaviy 

o„g„itlarni  gektariga  20  tonna  hisobida  qo„llash  g„o„za  hosildorligini  47,3  s/ga 

miqdorgacha oshiradi.