Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Parchalanish  jarayoni.

  Kompost  xom  ashyolar  talabga  qarab  tartib  bilan 

joylashtirilgandan  keyin  tezda  parchalanish  jarayoni  boshlanadi.  Buning  uchun 

ma‟lum    bir  sharoit,  masalan    namlik,    havo    va  issiqlik  me‟yorida  bo„lishi  kerak. 

Bundan tashqari, mikroorganizmlar bo„lishi shart, chunki parchalanishni ular amalga 

oshiradi.  Mikroorganizmlarni  alohida  berish  kerak  emas.  Chunki  ular  barcha 

---

 

25 

 

chiqindilarda  bor.  Ayniqsa,  ularning  sporalari  juda  harakatchan  bo„lib,  massadan 

massaga  o„tib  yuradi.  Kompost  hosil  bo„lish  jarayonida  xom  ashyonglarning 

parchalanishi  ikki  xil  sharoitda:  anaerob  yoki  aerob  sharoitda  borishi  mumkin. 

Birinchi  holda,  asosan,  kimyoviy  moddalar  tarkibidagi  kislorod  bilan  oziqlanadigan 

mikroorganizmlar qatnashadi. Bu jarayon chirish deb ataladi. Bunda sassiq hidga ega 

bo„lgan  moddalar  hosil  bo„ladi:  metan,  oltingugurt,  vodorod,  ammiak,  moy  kislota, 

indal, skatol va h.k. 

Agarda  xom  ashyo    massalarining  o„zgarishi  kislorod  (havo)  ishtirokida  sodir 

bo„lsa,  bu  jarayon  parchalanish  deyiladi.  Bunday  sharoitda  oksidlangan  hidsiz 

birikmalar,  masalan,  mineral  moddalar,  organik  moddalar,  gumusli  birikmalar  hosil 

bo„ladi.  Parchalanish  jarayoni  ko„p  bosqichli  bo„ladi.  Turli  bosqichlarda 

mikroorganizmlar  o„zaro  simbioz  holatda  toki  oziqa  tamom  bo„lguncha  o„z 

faoliyatini  davom  ettiradi.  Keyin  ular  halok  bo„ladi  va  o„z  tanalarini  parchalab, 

kelgusi populyatsiya uchun sharoit yaratadi. Sifatli noan‟anaviy o„g„it yaratish uchun 

xom-ashyo  lar  chirishi  emas,  balki  aerob  sharoitda  parchalanishga  uchrashi  kerak. 

Issiqlik energiyasi chiqarib oksidlanish olovsiz va alangasiz yonish deyiladi.  

Hosil    bo„lgan    o„g„itning    sifatiga    qarab    xom  ashyo  larning    parchalanish 

jarayonining  muddati  6-12  oy  hisoblanadi.  Bu  ko„p  oylik  jarayondan  keyin  hosil 

bo„lgan  massa  o„simlik  ildizi  tomonidan o„zlashtiriladigan  holatga  keladi.  Endi shu 

holatdagi noananaviy o„g„itni mulcha sifatida foydalanish ham mumkin.