XX bob. MEHNAT TARBIYASI
VA KASBGA YO ‘NALTIRISH
0 ‘quvchilarni kasbga y o ‘naltirish um u m ta’lim maktabi ishining
tarkibiy qismidir. M a ’lumki, agar kasb to ‘g ‘ri tanlangan b o ‘lsa,
inson uchun mehnat quvonch, ijodiy ilhom manbayiga aylanadi, bu
esa inson uchun ham, jam iyat uchun ham foydalidir.
Jamiyatning intellektual, m a ’naviy imkoniyatlari rivojlangan
hozirgi sharoitda m amlakatimizning barcha b o ‘lg‘usi mutaxassislarini
tayyorlab beruvchi maktab oldida muhim vazifalar turadi.
Jahon pedagogik hamjamiyati ishlab chiqarish va o ‘quvchilarni
kasbga y o ‘naltirishni o ‘rta u m u m ta ’limni yangilashning muhim
omili sifatida tan oldi. T a ’lim masalalari bo‘yicha Y U N ESK O
xalqaro konferensiyasining tavsiyalarida ishlab chiqarish mehnati
xalq x o ‘jaiigining asosiy sohalarida q o ‘llanadigan asosiy ilmiy
qoidalarini tushunishga yordam berishi, o ‘quvchilarning jism oniy
va aqliy qobiliyatlarini hamohang kamol toptirishga xizmat qilishi,
ish sharoitida stanok va boshqa jihozlar bilan ishlab bilim, k o ‘nikm,
malakma egallashlariga yordam berishi t a ’kidlab o ‘tilgan.
Yoshlarni kasbga y o ‘naltirishda o ‘quvchilarning alohida qobi-
liyatlari va mehnat resurslarini jam iyat manfaatlariga mos tarzda
taqsimlanishini hisobga olish lozim.
Kasbga y o ‘n a ltir is h - h a r bir shaxsning alohida fazilatlarini
mamlakat xalq x o ‘jaligining iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqib,
mehnat bozorini to ‘laqonli ta ’minlash zaruratini hisobga olib erkin
va mustaqil kasb tanlashga tayyorlashga asoslangan tizimidir.
Kasbga y o ‘naltirish tiz im i-in d iv id g a kasbni va uning shaxsiy
sifatlarini o ‘rganishda yordam beruvchi maqsadlar, mohiyat hamda
qoidalar, uslublar va vositalar birligidir.
K asbga
y o ‘naltirish
barcha
o ‘quv
tarbiya
ishlari
bilan
u y g ‘un tarzda olib boriladi. 0 ‘quvchi yetarli darajadagi umumiy
tayyorgarlikka ega b o ‘lgan taqdirdagina ongli ravishda kasb tanlash
imkoniyatiga ega boMadi.
0 ‘quvchini biror kasbga maqsadli y o ‘naltirishdan a w a l uning
shaxsini o ‘rganish lozim. Buning uchun uni kuzatish (bevosita,
bilvosita) o ‘quvchining maktabdagi, jam oat joylaridagi, oila va
m ehnatdagi amaliy harakatlarini tahlil qilish, s o ‘rovnoma o ‘tkazish,
suhbat, test, intervyu olish mumkin.
Kasbga y o ‘naltirishda turli kasblar, ularga q o ‘yiladigan talablar,
bu kasbni qayerda egallashlari mumkinligi t o ‘g ‘risida o ‘quvchilarga
m a ’lumot berish katta ahamiyatga ega. Bu esa o ‘quvchilarni
aniq kasbni tanlashga ongli munosabatda boMishga tayyorlaydi.
0 ‘quvchilar kasblar t o ‘g ‘risidagi m a ’lumotlarni-bilimlarni faqat
maktabda emas, balki om m aviy axborot vositalaridan, tanishlari,
qarindoshlaridan ham oladilar.
Yoshlar kelajakdagi hayot yoMlarini t o ‘g ‘ri belgilab olishlari
uchun o ‘z iqtidoriga muvofiq holda k o ‘ngillariga yoqqan, jam iyatga
zarur va foydali kasbni tanlashlari lozim.
Shu boisdan ham, o ‘rta maktabni bitirayotgan yigit va qizlarning
k o ‘pchiligi qanday kasb egasi boMish to ‘g ‘risida k o ‘p o ‘ylaydilar.
M am lakatim izda turli kasblarni egallash uchun barcha sharoit
yaratilgan. Ayniqsa, ishchi kasblarni o ‘rganishning ju d a keng
imkoniyatlari mavjud, jum ladan, Respublikamizda ishchi kadrlar
tayyorlashga jiddiy e ’tibor berilmoqda, kasb-hunar kollejlarida
yoshlar turli kasblarga o ‘rgatilmoqda.
Yoshlarga
m aktabdayoq,
aniq
ixtisoslik
b o ‘yicha
kasbiy
tayyorgarlik berish lozim.
0 ‘quvchilarning e'tiborini kasb tanlash masalasiga jalb qilish,
bu masalaning ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatini tushuntirish, ularni
o ‘z hayotiy yoMlarini tanlash t o ‘g ‘risida jiddiy va ongli ravishda
o ‘ylashga, ularni kasb tanlashda uchraydigan xatolardan ogohlantirish
va bu xatolarga y o ‘1 qo'ym aslik uchun y o ‘l-yo‘riqlar k o ‘rsatish
lozim.
M aktab tizimida to ‘garaklar muhim o ‘rin tutadi, fan to ‘garaklari,
elektrotexnika,
radiotexnika,
avtomobil,
traktor,
pillachilik,
o ‘simlikshunoslik t o ‘garaklarida bolalar bilimlarini kengaytirish
bilan birga kasb tanlashga amaliy tayyorgarlik k o ‘radilar.
0 ‘quvchilarni
kasbga
yo'naltirishda
ularning
maktabdagi
k o ‘zda tutilgan unumli mehnati va ijtimoiy foydali ishlaridan ham
foydalanish zarur. Masalan, o ‘quvchilarni qishloq x o ‘jalik ishlariga
jalb qilish k o ‘rgazmali qurollar yasash, shanbaliklar, obodonlashtirish
ishlarida ishtirok etish shular jumlasidandir.
Kasbga y o ‘naltirish ishida maktab jam oasining barcha a ’zolari
ishtirok etadi.
0 ‘quvchilami kasbga y o ‘naltirish maqsadida maktabda kasbga
y o ‘naltirish kengashi tuziladi. Kengashning asosiy v a z if a s i - p e d a
gogik jam o a g a va otaliq korxonalarga o ‘quvchilarning kasbga
y o ‘naltirish
ishini
tubdan
yaxshilash
uchun
birlashtirish
va
y o ‘llashdan iborat.
Maktab kasbga y o ‘naltirish kengashi har bir o ‘quv yili uchun
maktab direktori buyrug‘i bilan tasdiqlanadi.
Kengash tarkibiga direktor, mehnat ta ’limi o ‘qituvchilari, vrach,
kutubxonachi, bazaviy korxona vakili, jam oatchilik vakili kiritiladi.
Kengash ishiga quyidagi pedagogik talablar q o ‘yiladi:
- Kasbga y o ‘naltirish ishlarini rivojlantiradi, turli kasb egalari,
ilg‘orlar bilan uchrashuvlar o ‘tkazadi.
- Maktabda kasbga y o ‘naltirish o ‘quv metodlari kabineti tashkil
etadi, uni jihozlaydi, rejasini tasdiqlaydi.
- Ota-onalar bilan aloqa o ‘rnatadi.
- 0 ‘q u v c h ila ru c h u n k a s b g a y o ‘naltirishb o‘yichakonsultatsiyalar
uyushtiradi.
Kasbga y o ‘naltirishga oid m a ’ruza va suhbatlarda; kasb mazmuni,
istiqboli, ishning tashkiliy shakllari va metodlari, mehnat qurollari,
imkoniyatlar, moddiy ahvoli, o ‘rganish y o ‘llari haqida fikr yuritish
lozim.
0 ‘quvchilar diqqatini kasb tanlash masalalariga jalb etish va
ularga kasblar haqida tushuncha berish uchun maktablarda kasbga
y o ‘naltirish kabineti, burchak tashkil etiladi. Unda quyidagilar
b o ‘lishi lozim: adabiyotlar ro ‘yxati, m a ’lumotnoma, kasb obyektlari,
fotosuratlar, rasmlar, plakatlar, sxemalar, shu maktabni bitirgan va
hozirgi kunda xalq x o ‘jaligining turli tarmoqlarida faol ishlayotgan
o ‘quvchilar haqida m a ’lumot.
0 ‘quvchilarni kasblar bilan tanishtirish uchun kasb va uning
vakillari haqida m a ’lumot beradigan adabiyotlami, fan, texnika,
sa n ’at ishlab chiqarish kishilari haqida hikoya va ocherklardan
foydalanish kerak.
0 ‘quvchilarni kasblar bilan tanishtirish maqsadida ular uchun
turli kasb va ixtisos vakillari bilan uchrashuv va suhbatlar o ‘tkazish
lozim.
0 ‘quvchilarni kasbga y o ‘naltirishda ota-onalar ham manfa-
atdordirlar. Shuning uchun ham o ‘quvchilarning ota-onalari bilan
aloqa o ‘rnatish zarur.
Ota-onalarga o ‘quvchilarni kasbga y o ‘naltirishda m aslahat berish,
konsultatsiyalar uyushtirish kerak.
Ota-onalar ham m aktabga yordam berishlari, maktabda o ‘z
kasblari b o ‘yicha suhbat, m a ’ruza, konsultatsiya, uchrashuvlar
uyushtirishlari mumkin.
M aktabda «Kim b o ‘lsam ekan?» klubini tashkil etish m aqsadga
muvofiq.
Do'stlaringiz bilan baham: |