Po’lat rangli materiallar va ular asosidagi qotishmalardan tayyorlangan qurulish buyum va konstruksiyalari hamda ularni

Po

ʻ

lat

— temir va uglerod (va boshqa unsurlar) 

deformatsiyalanuvchan (bolg

ʻ

alanuvchan) qotishmasi, 

tarkibidagi uglerod miqdori 2,14 % dan oshmaydi va 0,02 % dan kam

emas. Uglerod temir qotishmalarida mustahkamlik va qattiqlik

xususiyatlarini oshirib, plastiklik va yopishqoqlik xususiyatlarini

pasaytiradi. Po

ʻ

lat — mashinasozlik, transport, qurilish va boshqa ko

ʻ

p

sohalarda muhim material hisoblanadi. Asboblozlik po

ʻ

latlari o

ʻ

zining

oson kesiluvchanligi bilan ajralib turadi.

---

Rangli metallar



Xalq xo‘jaligida rangli metallar va ularning qotishmalarining ahamiyati katta. 

Xalq xo‘jaligining ba’zi sohalari, masalan, aviatsiya sanoati, raketasozlik, 

elektrotexnika va radiotexnikada rangli metallar va ularning qotishmalari asosiy

konstruksion material hisoblanadi. Rangli metallarga oltin, kumush, platina, mis, 

aluminiy, rux, magniy, qo‘rg‘oshin, qalay, titan, nikel va boshqalar kiradi

---



Rangli metallarning koʻpchiligi tabiatda sof holda uchraydi. Mas, alyuminiy oʻz

rudalarida A12O3 va A1(ON)3 tarkibli birikmalar holida boʻladi. Rudalardan

gidrometallurgiya usulida avval A12O3, undan esa elektroliz yoʻli bilan alyuminiy

olinadi.



Mis tabiatda, asosan, tog jinslari tarkibida mis sulfidlari va oksidlari tarzida uchraydi. 

Mis rudasi boyitilgandan keyin uni suyuqlantirib shteynni bessemerlash usuli bilan

xomaki mis, xomaki misni termik usulda tozalab yoki elektroliz qilib sof mis olinadi. 

Magniy tabiatda har xil birikmalar, minerallar, magniy rudalari tarkibida uchraydi. 

Magniy rudalari jumlasiga magnezit, dolomit, karnallit va boshqa kiradi. Bu rudalar

(Mas, magnezit)dan magniy oksid MgO olinadi, magniy oksiddan uglerod ishtirokida

xlor oʻtkazish yoʻli bilan magniy xlorid MgCl2 hosil qilinadi, u elektroliz qilinib, xomaki

magniy olinadi. Uni qayta suyuqlantirib yoki sublimatsiya yoʻli bilan sof magniy olinadi. 

Boshqa Rangli metallar ham tegishli usullarda shu metallarning rudalaridan ajratib

olinadi.



Rangli metallar va ularning qotishmalari xalq xoʻjaligida, aviatsiya sanoatida, 

raketasozlik, elektrotexnika va radiotexnikada asosiy konstruksion material hisoblanadi

---

---



Konstruksion po‘latlarda uglerod miqdori 0,5—0,6 % dan oshmaydi. 

Konstruksion po‘latlar uglerodli va legirlangan bo‘lishi mumkin. 



Mashinasozlikda mashinalarning detallari va konstruksiyalarini tayyorlash

uchun keng ko‘lamda ishlatiladigan po‘latlar konstruksion po‘latlar

deyiladi.



Konstruksion po‘latning texnologik xossalari yaxshi bo‘lishi bilan birga, 

nihoyatda puxta, plastik va qovushqoq bo‘lishi kerak. Po‘lat yaxshi

deformatsiyalanishi (bolg‘alashda va shtampovkalashda) lozim, unga

qirqish yo‘li bilan ishlov berish oson bo‘lishi, yaxshi payvandlanadigan va

toblashda darz ketmasligi kerak. Uglerodli konstruksion po‘latlar ishlab

chiqarish usuliga ko‘ra, marten va konverter (Bessemer va Tomas) 

po‘latlarga bo‘linadi. Odatdagi sifatli (DST 380-71) va sifatli (DST 1050- 74) 

uglerodli konstruksion po‘latlar farqlanadi.

---

Metall konstruksiyalar

---

---

---