О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Sinf – Clasis    
Tartib - Ordo   
Oila - Familiae   
Turkum - Yenus  
Tur – Species. 
Hozirgi  davr  sistematikasi  bо‘yicha  zamburug‘lar  2  guruh    va  6  ta  sinfga 
bо‘linadi. 
Vegetativ  tanasining  tuzilishiga  qarab:  yuksak  va  tuban  zamburug‘larga 
bо‘linadi. Tuban zamburug‘larining vegetativ tanasi qobiqsiz sitoplazmali ameboid 
va  ipsimon  bir  xujayrali  mitseliydan  tashkil  topgan.  Yuksak  zamburug‘larda  esa 
kо‘p xujayrali mitseliydir. 
Tuban  zamburug‘lar  3  evolyusion  guruh: 
Uniciliata
  –  bir  xivchinli  zoospora 
hosil  qiluvchi  organizmlar; 
Biciliata
  –  ikki  xivchinli  zoospora  hosil  qiluvchi 
organizmlar; 
Aciliata
  –  xivchinsiz  va  xarakatsiz  sporalar  hosil  qiluvchi 
organizmlardir. 
Tuban  zamburug‘larga
:  Xitridiomitsetlar  (
Chytridiomyces
),  Oomitsetlar 
(
Oomycetes)
 va Zigomitsetlar (
Zugomycetes
) sinflari kiradi. 
Yuksak  zamburug‘larga  esa  Askomitsetlar  (
Ascomycetes
),  Bizidiomitsetlar
 
(Basidiomycetes) va 
Deutromitsetlar
 (Deutromycetes
) sinflariga kiradi. 
Zamburug‘larning vegetativ tanasi ipsimon gifalardan iborat mitseliydan tashkil 
topgan  Tuban  zamburug‘lar  mitseliysi  bо‘g‘inlarga  bо‘linmagan,  yuksak 
zamburug‘lar esa kо‘p xujayrali mitseliydan tashkil topgan. Mitseliyning sirti bir, 

---

36 
 
ikki yoki qavat qattiqqobiq bilan qoplangandir, bu esa vegetativ tanaga ma’lum bir 
shakl  berib  turadi.  Zamburug‘  xujayrasi  sitoplazma  vakuoli  va  bir  qator  boshqa 
kiritmalardan  iborat.  Zamburug‘  mitseliylari    xо‘jayin  о‘simlikka  nisbatan  tashqi 
(ekzogen) va ichki (endogen) bо‘ladi. Ana shu mitseliylar hosil qilgan gaustoriylar 
yordamida zamburug‘lar  xujayradan о‘ziga kerakli bо‘lgan ozuqani oladi. 
Tashqi  muhitning  noqulay  sharoiti  ta’sirida  zamburug‘  mitseliysi  о‘z  shaklini 
о‘zgartiradi. Zamburug‘ning asosiy shakl о‘zgarishlari quyidagicha:
 
1.
 
Oidiyalar
  –  mitseliyning  bо‘linishi  natijasida  paydo  bо‘lgan  xujayralar. 
Tashqi  qobig‘i  ingichka  va  yumaloq  shaklga  egadir.  Misol:  Xamirturush 
zamburug‘i. 
2.
 
Xlamidosporalar
  –  mitseliylarning  bо‘linishi  natijasida  paydo  bо‘lgan 
xujayralar  tо‘plami.  Ularning  qobiqlari  qattiqlashgan  shuning  uchun  ular 
uzoq  muddatgacha  noqulay  sharoitda  saqlanish  imkoniyatiga  egadirlar. 
Misol: bug‘doyning qora kuya kasalligini qо‘zg‘atuvchi zamburug‘ 
3.
 
Sklerotsiyalar
  –  mitseliylarning  gifalarining  jipslashishi  natijasida  paydo 
bо‘ladi.  Sklerotsiylar  kо‘proq  uchrovchi  zamburug‘  tanasi  bо‘lib,  ularning 
qattiqlangan tanasi turli xil shakl va kattalikda, hamda ozuqa moddaga boy 
bо‘ladi. Misol: javdarning sporinya kasalligini qо‘zg‘atuvchi zamburug‘lar. 
4.
 
Rizomorflar
  -  qо‘ng‘ir  rangdagi  baquvvat  shoxlangan  iplardan  tashkil 
topgan bо‘lib, uzunligi bir necha metr, qalinligi esa bir necha mm. ga teng 
keladi. Misol: openok. 
Kо‘pchilik  zamburug‘lar  namlik  yuqori  bо‘lgan  hamda  xarorat  +20  –25
0
S 
bо‘lgan sharoitda yaxshi rivojlanadi. 
Zamburug‘lar aerob (kislorodli sharoit) organizmlaridir.  
Ma’lum  bir  optimal  haroratda  rivojlanishiga  qarab  zamburug‘lar:  psixrofil, 
mezofil va termofillarga bо‘linadi. 
Zamburug‘larning bir optimal haroratda rivojlanishida ozuqa muhitning рН (4-
6) bо‘lishi eng optimaldir.