|
biologik psixologiya
deb h a m yuritiladi.
H a y v o n la r x u lq in i o 'rg a n ish g a b o 'lg a n qiziqish ju d a q a d im z a m o n -
lard ay o q p ay d o b o 'lg a n . O lim la r to m o n id a n boy m a ’lu m o tla r to 'p la n g a n .
Y an g i z a m o n d a ta b ia ts h u n o s la r d a n J . L a m a rk (1 7 4 4 —1802) va
C h. D arvin h a m d a u la r e v o lu tsio n t a ’lim o ti izd o sh la rin in g asarlari, a y
niqsa, k a tta a h a m iy a tg a ega b o 'ld i.
Z oopsix o lo g iy an in g taraq q iy o tig a b u fanning R ossiyadagi asoschisi b io
log — darv in ist V.A. V ag n er (1849—1934) k a tta hissa q o 'sh d i. U b ir q a n
ch a c h u q u r ilm iy a sa rla r y o zg an , sh u la rd a n eng m u h im lari: «Q iyosiy p si
xolo g iy an in g b iologik asoslari» ikki to m lik , «B iopsixologiya va y o n d o sh
faniar», «Psixik q o b iliy a tla rn in g p ay d o b o iis h i va taraqqiysi» 1—9 n ash ri,
«Q iyosiy psix o lo g iy ad an e ty u d lar» d ir.
Y uqori ta ra q q iy q ilgan h a y v o n la r psixologiyasini o 'rg a n ish d a so b iq
sovet ta d q iq o tc h ila ri h am ju d a k o 'p q im m a tli hissa q o 'sh d ila r. M a sa la n ,
N .Y u. V o y to n is (1 8 8 7 —1946) m a y m u n la r aq lin i, u la rn in g o riy en tiro v k a
q ilish q o b iliy a ti va q id iris h fa o liy a tin i, « q u ro lla r» d a n fo y d a la n is h n i,
to 'd a la n is h m u n o sa b a tla rin i o 'rg a n d i. V o y to n isn in g en g m u h im asari «Aql
ta ra q q iy o tin in g ilk tarixi» (1949) edi.
A yniqsa, N .N . L a d ig in a -K o tsn in g yuqori ta ra q q iy qilgan h ay v o n lar
psixologiyasi soh asid ag i tad q iq o tla ri s h u h ra t q o z o n d i. U m a y m u n la r fa o li
y a tin in g tu rli xil sh a k lla rin i b atafsil ta sv irla b berd i: h ay v o n va in so n
ta fa k k u rin in g sifat jih a tid a n farq in i o 'rg a n d i, m a y m u n (sh im p an ze) va
in so n bolasi psixikasini taq q o slab tek sh ird i, hayv o n lar xulqini o 'rg a n ish n in g
yangi m e to d ik a sin i ishlab ch iq d i. L ad ig in a —K ots ta d q iq o tla rin in g n a ti-
www.ziyouz.com kutubxonasi
jalari u n in g quyidagi a sa rlarid a bosib cliiqarilgan: « S h im p a n z e n in g bilish
qobiliyatlarini tekshirish» (1923); « E k sp e rim e n t sh a ro itla rid a m o slash ish -
h arak at m alakalari» (1928); « In so n bolasi va sh im p a n z e bolasi» (1935).
H ayvon psixikasi haqidagi t a ’lim o td a ikki o q im — a n tro p o m o rfik (id e a
listik) h am d a m ex an istik (m a terialistik ) o q im la r ku rash olib b o rd ilar. Bi
rinchi oqim vakillari h a y v o n lar x u lq id a u la m in g in so n la m ik ig a o 'x sh a g a n
subyektiv psixik h ay o ti n am o y o n boMadi, d eb h iso b lad ilar. Bu ilm ga aso s-
lanm agan oddiy qarash edi. D arvin va u n in g bir q a n c h a izdoshlari (R o m e n e
va b o sh q alar) hayvon xu lq in in g b a ’zi m u rak k ab sh ak llarin i «aqlli» h a
ra k a tla r d eb ta lq in qildilar.
D ek art o ‘z z a m o n a sid a , h a y v o n la r — b u faqat m a sh in a , u la rd a ru h
y o ‘q , u la m in g b u tu n xulqi faqat m e x an ik m u sh a k h a ra k a tla rd a n g in a ib o
ra td ir, d eb ja r soldi.
V.A. V agner o ‘z tekshirishlarida hayvonlar xulqini tush u n tirish d a a n tro -
p om orfizm ni h am , soddalashtirilgan m exanik t a ’lim otini ham tan q id qildi.
H ayvon psixikasini o 'rg a n ish so h asid a n em is o lim i V olfgang K eller
h a m m u h im ish lar qildi. B iroq, u o 'z in in g « O d a m sim o n m a y m u n la m in g
aq lin i tekshirish» (1917) d eg an va b o sh q a psixologik a sarlarid a m a y m u n
psixikasi b ilan o d a m p sixikasining farq larin i
aniq
k o 'rsa tib b erm ay d i. Bu
a n tro p o m o rfik q a ra s h la r l.P . Pavlov to m o n id a n q a ttiq ta n q id q ilin d i.
l.P . P avlov m a y m u n va b o sh q a h a y v o n la r psixik fao liy atin in g m o d d iy
shartli re fle k to r asosini isb o tlab b erd i.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
