P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

qo‘zg‘aIishning tegishli o'zgarishlari geo-

 

metrik progressiyaga muvofiq borsa,  sezgilar arifmetik progressiyaga mu­

vofiq  o‘zgaradi 

(ortadi yoki  kamayadi).  Qo‘zg‘alish kuchi  bilan sezgi  ku­

chining  o‘zgarishlari  o'rtasidagi  ana  shu  nisbat  Veber,  Fexnerning  psi­

xofizik  qonuni  deb  ataladi.  Sezgining  o'zgarishi  bilan  qo'zg'alish  loga- 

rifmi  o'rtasida  turli  proporsional  bog'lanish  borligini  Fexner  aniqlagan. 

Shu sababli,  Fexner psixofizik qonunini yana: 

sezgi qo'zg'alish logarifmi-

 

ga  proporsionaldir, 

deb  ta’rifladi.  Sezgi  kuchining  o'zgarishi  bilan 

qo'zg'alishning o'zgarishi kuchi o'rtasidagi shu nisbatni quyida ko'rsatilgan 

jadvaldagidek sodda  qilib  ifodalash  mumkin.

Ammo sezgi bilan qo'zg'alish o'rtasidagi bu nisbat yuqorida keltirilgan 

ta’rifga  aynan  muvofiq  bo'lavermasligi  keyingi  tekshirishlarda  ma’lum 

bo'ldi,  shu  bilan  birga,  bu  qonun  faqat  o'rtacha  darajadagi  qo'zg'alish 

kuchiga  tegishlidir,  absolut  chegaraga  yaqinlashganda,  shuningdek, 

qo'zg'alish haddan tashqari kuchli bo'lganda qo'zg'alish  kuchining dara­

jasi doimo bir xilda oshmaydi, ya’ni doimiy darajada bo'lmaydi. Qo'zg'alish 

juda  ham  kuchli  bo'lganda  sezgi  bilan  qo'zg'alish  o'rtasidagi  nisbat 

proporsional  nisbatga  yaqin  keladi.  Qo'zg'alish  kuchi  bilan  sezgi  kuchi 

o'rtasidagi  nisbat  ba’zi  xillarda  shunday  bo'ladiki,  qo'zg'alish  kuchining 

salgina oshishi  ham  sezgi  kuchini  ancha payqarli o'zgartiradi.

Sezgi  kuchining 

oshishi

Qo'zg'alish  kuchining 

oshishi

Logarifmlarda

oshishi

0

1

20

1

2

21

2

4

22

3

8

23

4

16

24

5

32

25

Sezgi  chegaralarining  darajasi  (yoki,  boshqacha aytganda,  yuqoriligi) 

sensor sezgirlikning  darajasini  belgilab  beradi.