R ah im ov a sh od iy a shu xr at q I zi ingliz va ozbek till arid a bahuvrining

kamsuqum va kamgap

” qo‘shma so‘zlari bir xil ma’no anglatadigandek tuyuladi, 

biroq  ular  ma’no  jihatdan  bir  birlaridan  biroz  farq  qiladilar,  chunki  “kamsuqum” 

so‘zi  “o‘zini  kamtar,  hokisor  tutadigan,  tortinchoq    tabiatli”  degan  ma’noni 

anglatsa, “kamgap” so‘zi esa “ko‘p gapirishni   yoqtirmaydigan, kam  gapiradigan” 

shaxs  xususiyatlarini  bildirib  keladi. 

Nasiba  qanchalik  sergap  va  sermulozamat 

bo‘lsa,  shunchalik  kamsuqum  edi.  Kamgap  odam.

  Yana  bir  qiziq  va  o‘z  o‘rnida 

izohtalab  bo‘lgan  keyingi  qo‘shma  so‘zimiz  bu  “

kallavaram

”dir.  Xo‘sh,  nega 

aynan  shu  so‘zni  izohtalab  deb  atadik?  degan  savolga  bu  so‘zga  o‘zbek  tilining 

izohli  lug‘atida  berilgan  ta’rifga  suyangan  holda  javob  beramiz.  U    quyidagicha: 

“(shish,  o‘tma,  yallig‘lanish)  aql  bilan  emas,  o‘ylamasdan,  pala-partish  ish 

qiladigan shaxs”.Uning ajratib qavs ichida berilgan ta'rifiga muvofiq kallavaram – 

shish,  o‘tma,  yallig‘lanish  degan  ma’noni  bildiradi,  biroq  uning  ko‘chma  ma’nosi 

o‘ylamasdan  ish qiladigan shaxs demakdir. “

Qodirov  – sen meni kallavaram  deb 

---

 

 

 

41 

o‘ylama.”   

Quyida  sizning  e’tiboringizga  malakaviy  ish  davomida  uchragan  va 

meni  lol  qoldirgan,  nutqimizda  kam  qo‘llaniladigan  attributive  qo‘shma  so‘zni 

taqdim  etmoqchimiz:  “

lattachaynar

”  bu  so‘zni  eshitishimiz  bilanoq,  latta 

chaynayotgan  jonivor  yoki  jism-texnika  ko‘z  oldimizga  kelishi  mumkin,  ammo 

uning  ta’rifiga  nazar  solsangiz,  yanglishganingizga  amin  bo‘lasiz.  U  “gapining 

tuturig‘i yo‘q; bir gapni hadeb  takrorlay beradigan; bir gapdan nariga otmaydigan 

mijg‘ov  ezma”  odamni  anglatadi.  Bu  qo‘shma  so‘z  insonga  xos  bo‘lgan  salbiy 

xarakterlardan  biriga  oydinlik  kiritayapti  va  u  ham  o‘zgalar  fikrining  asosini 

tashkil  qiladi. 

Mana  shunday  lattachaynar  odamni  ko‘rsa,  Nazar  ota  g‘ippa 

bo‘g‘iladi-yu,  ko‘zi  tinib  og‘zidan  nima  chiqqanini  bilmay  qoladi.(  S.Ahmad, 

Qadrdon  dalalar.) 

  Yana  boshqa  bahuvrihilarga  izoh  beradigan  bo‘lsak, 

masalan“

nuktadon

,    nuktafahm

”  nuktadon  so‘ziga  to‘xtaladigan  bo‘lsak 

“(nukta+biluvchi,  bilag‘on)  kam.  qo‘ll.  Ayn  nuktafahm”  degani  bo‘lsa, 

‘nuktafahm’  “(  nukta+fahm)  kam.qo‘ll.  masalaning  tub  mohiyatini  nozik,  mayda 

chuyda  tafsilotlarini  yaxshi  biladigan,  o‘tkir  fikrlovchi”  degan  ma’noni  bildiradi

.