T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

IKKINCHI  BO‘LIM.  MANTIQ  FALSAFASI  (LOGIKA)
10-mavzu.  Mantiq  ilmining  predmeti,  asosiy  qonunlari.
Tushuncha  tafakkur  shakli  sifatida
Mantiq  ilmi  o‘rganadigan  masalalar  va  uning  asosiy  qonunlari.
Mantiq  ilmi jamiyat  tarixida  ikki  ming  yildan  ko‘proq  davr  mo- 
baynida o‘rganib kelinadi.  Uni o‘rganish insonga olamni bilish,  bi- 
limlarini  ko‘paytirish,  atrofldagi  odamlar  bilan  muloqotini  to‘g‘ri 
tashkil qilish uchun xizmat qiladi.  Fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan 
inson to‘g‘ri tafakkur shakllari va ular bilan bog‘liq qonun-qoidalar- 
ni bilib  olar ekan,  o‘z fikrini mantiqan to‘g‘ri qurishga,  asoslangan 
bo‘lishiga,  nafaqat  o‘zining  balki  boshqalarning  ham  fikriaridagi 
noaniqliklarni  aniqlashga  va  tuzatishga  o‘rganadi.  Bu  ish uzoq ta- 
rixga ega bolgan mantiq ilmini chuqur bilishni taqozo  etadi.
Mantiq  ilmining  alohida  fan  sifatida  shakllanishi  Qadimgi 
Yunon faylasufi Aristotel (er.  av.  384—322-yy.)  nomi bilan bogliq. 
U  birinchi  bo‘lib,  ushbu  ilm  o‘rganadigan  masalalar  doirasini 
aniqlab berdi. Aristotelning «Kategoriyalar», «Talqin haqida», «Bi­
rinchi  analitika»,  «Ikkinchi  analitika»,  «Sofistik  raddiyalar haqi­
da»  nomli  asarlari  bevosita  mantiq  masalalariga  bag‘ishlangan. 
Uning  «Ritorika»,  «Poetika»  asarlari ham mantiqiy ta’limotining 
muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi.  «Metafizika»,  «Ruh haqida» 
asarlarida esa mantiq masalalari ma’lum darajada bayon qilingan. 
Aristotel  o‘z  ta’limotini  «logika»  emas,  «analitika»  deb  atagan. 
Logika termini er.av.  I ll asrdan boshlab, fanni ifodalovchi termin 
sifatida  qo‘llanila boshlagan.
«Mantiq»  so‘zi  yunon  tilidagi  «logika»  so‘zining  arabcha  tar- 
jimasidir.  «Logikos»  -   so‘z,  aql,  aql  yuritish,  qonun  m a’nolarini 
beruvchi keng qamrovli termindir.  «Mantiq»  istilohining qamrovi 
ham  «logos»niki  kabi  bo‘lib,  uning  o‘zagi  «so‘zlashuv»  ma’nosini 
beradigan  «nutq» 
80
‘zidir1.
Biz  «mantiq»  istilohini  fanni  ifodalash  uchun  qo‘llaymiz. 
Mantiq shakllari  orasida  quyidagilar muhim o‘rinni egallaydi:
1  Muhammad  Fazlul-imom  Xayriobodiy.  Mirqotul  mantiq.  -   Т.:  Toshkent 
islom universiteti,  2011.  3-bet.
202

---

Formal  mantiq 
—  mulohazalar  va  isbotlashning  strukturasini 
analiz  qilish,  o‘rganish  bilan  shug‘ullanuvchi  fan  bo‘lib,  unda 
asosiy e’tibor mazmunga emas,  shaklga  qaratiladi.