N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdiraz а kov, M. X. Ashurov

Gorizontal silindr rezervuarlar.
 
Ne
ft  va  gaz  sanoatida  rezervuar  materialiga  ko’ra,  odatda  metalli  yoki  temir 
betonli  bo’lishi  mumkin.
 
Ulardagi  yo’qotilishlarni  kamaytirish  maqsadida,  ulardagi 
mahsulotning  idi
sh  devori  bilan  ta’sir  yuzasini
 
kamaytirish  kerak.  Ya’ni 
shimuvchanlik  (yo’qotish)
  yuzasinin  iloji  boricha  kamaytiriladi.  Shuning  uchun 
quyidagi  bir  xil  hajmli  rezervuarlarning  sirtlarining 
hisoblashlar  orqali  ko’rib 
chiqamiz. 

---

145 
 
Barcha  geometrik  shalkdagi  rezervuarlar  uchun  V=10000  m
3
  deb  olamiz 
hamda 
)
/(
2
2
R
V
H
H
R
V





  
 
 
(IX.4) 
 
hamda, bunda yuza quyidagiga teng: 
 
RH
R
S


2
2
2


 
 
 
 
 
(IX.5) 
 
(IX.4) ni (IX.5)
ga qo’ysak, quyidagini hosil qilamiz :
 
 
R
V
R
S
/
2
2
2



   
 
 
 
(IX.6) 
 
S(R) 
–
 funksiyaning minumumini topamiz. Shuning uchun 
0
)
(


R
S
 
 
0
/
2
4
2


R
V
R

   
 
 
 
(IX.7) 
 
RH
R
S


2
2
2


ni 
R
V
R
S
/
2
2
2



ga qo’ysak,
 
 
3
2
3
2
.
1
,
2569
628
3
2
3
m
V
S
ndr
st




 
 
 
(IX.8) 
 
Sferik rezervuarlar. 
Neft  va  gaz  sanoatida  rezervuar  materialiga  ko’ra,  odatda  metalli  yoki  temir 
betonli  bo’lishi  mumkin.
 
Ulardagi  yo’qotilishlarn
i  kamaytirish  maqsadida,  ulardagi 
mahsulotning  idish  devori  bilan  ta’sir  yuzasinin  kamaytirish  kerak.  Ya’ni 
shimuvchanlik  (yo’qotish)  yuzasinin  iloji  boricha  kamaytiriladi.  Shuning  uchun 
quyidagi  bir  xil  hajmli  rezervuarlarning  sirtlarinin  hisoblashlar  orq
ali  ko’rib 
chiqamiz. 
Barcha  geometrik  shalkdagi  rezervuarlar  uchun  V=10000  m
3
  deb  olamiz 
hamda 
3
3
4
/
3
3
/
4


V
R
R
V



 
 
 
 
(IX.9) 
 
2
4
R
S


 
 
 
 
 
(IX.10) 
 
3
3
4
/
3
3
/
4


V
R
R
V



ni 
 

---

146 
 
2
4
R
S


ga qo’ysak,
 
 
2
3
2
2
2
3
3
,
2244
10000
14
,
3
36
36
2
16
/
9
4
m
V
Sshar









 
 
Konussimon rezervuar. 
Neft  va  gaz  sanoatida  rezervuar  materialiga  ko’ra,  odatda  metalli  yoki  temir 
betonli  bo’lishi  mumkin.
 
Ulardagi  yo’qotilishlarni  kamaytirish  maqsadida,  ulardagi 
mahsulotning  idish  devori  bilan  ta’sir  yuzasini  kamaytirish  kerak.  Ya’ni 
shimuvc
hanlik  (yo’qotish)  yuzasinin  iloji  boricha  kamaytiriladi.  Shuning  uchun 
quyidagi  bir  xil  hajmli  rezervuarlarning  sirtlarinin  hisoblashlar  orqali  ko’rib 
chiqamiz. 
Barcha  geometrik  shalkdagi  rezervuarlar  uchun  V=10000  m
3
  deb  olamiz 
hamda 
)
/(
3
3
/
1
2
2
R
V
H
H
R
V





 
 
 
 
(IX.11) 
 
1
2
R
R
S




. 
 
 
 
 
(IX.10) 
 
2
2
2
2
H
R
R
S
H
R
L






  
 
 
(IX.12) 
 
)
/(
3
3
/
1
2
2
R
V
H
H
R
V





ni qo’sak
 
 
)
/(
9
2
2
2
2
2
2
R
R
V
R
R
R
S






 
 
 
(IX.13) 
 
IX.4. 
Saqlagichlardagi neftni «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali
 
yo‘qolishini 
oldini olish 
Saqlagichla
rning «nafas olishi» natijasida neftning yengil fraksiyalari yo‘qola 
boshlaydi.  Tashqaridagi  harorat  va  bosimning  o‘zgarishi  natijasida  saqlagichlarning 
«nafas olishi» 
- 
kichkina «nafas olish» deyiladi.
 
Kunduz  kuni  saqlagichlar  quyosh  nuri  ta’sirida  qiziyd
i,  natijada  neftdan 
ajralgan bug‘lar miqdori ko‘payadi va «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali atmosferaga 
tashlanadi. 
Kec
hki  payt  harorat  tushishi  bilan  bug‘larning  bir  qismi 

---

147 
 
kondensatsiyalanishi  natijasida  saqlagichda  vakuum  hosil  bo‘ladi.  Bu  vakuum 
hisobl
angan meyordan oshgandan so‘ng saqlagichga tashqaridan havo kira boshlaydi.
 
Saqlagichlarni  bo‘shatish  va  to‘ldirish  vaqtida  havoni  saqlagichga  kirdirib, 
bug‘lar aralashmasini yuzaga chiqarish –
 
katta «nafas olish» deyiladi.
 
Saqlagichlardagi 
neftning 
bug‘la
nishi 
natijasida 
uglevodorodlarning 
yo‘qolishini oldini olishning 3 xil usuli mavjud:
 
1.
 
Neftning bug‘lanishini oldini oluvchi usullar;
 
2.
 
Bug‘lanishni kamaytiruvchi usullar;
 
3.
 
Neftning  bug‘lanishidan  hosil  bo‘lgan  mahsulotni  yig‘ishga  asoslangan 
usullar. 
Neft fra
ksiyalarining bug‘lanishini oldini olish maqsadida suzuvchi qopqoqlar 
(pantonlar)dan foydalaniladi. Ular gaz bo‘shligi hosil bo‘lishini oldini oladi.
 
Neftni  bug‘lanishini  oldini  oluvchi  usullarning  2–
chi  guruhiga  saqlagichlarni 
quyosh  nurlaridan  himoya  qilish  kiradi.  Buning  uchun  saqlagichlar  nur  qaytaruvchi 
bo‘yoqlar bilan bo‘yaladi. Bunday bo‘yoqlarga oq va alyumin bo‘yoqlar kiradi.
 
Saqlagichlarda  neftni  yo‘qolishini  kamaytiruv
chi  usullarning  3-guruhi 
saqlagichlarda  gaztenglashtiruvc
hi tizimlarni qo‘llash
ga  asoslangan. Bu  tizimlarning 
ish  prinsipi  quyidagicha:  saqlagichlardagi  gaz  bo‘shliqlar  o‘zaro  gaz
  uzatkichlar 
tizimi bilan bog‘liq bo‘ladi.