16
XII asrning o‘rtalarida, xorazmshoh Otsiz davriga kelib, Xorazm
davlati kuchayib ketadi. XII asr 80–90 yillariga kelib Xorazm o‘ziga
Movarrounnahr, Eron, Forsiy Iroqni bo‘ysundiradi. Xorazm davlati
xorazmshoh Tekash (1172–1200 yillar) va uning o‘g‘li Muhammad
(1200–1220 yillar) hukmronligi davrlarida ayniqsa gullab – yashnagan.
Xorazmshohlar davlatida ham an’anaviy musulmon pul birliklari
– oltin dinorlar, kumush dirhamlar va mis fuluslari muomalada
bo‘lgan. Bu tangalarda ham an’ana tarzida xalifa nomi qayd qilinib,
undan so‘ng xorazmshoh nomi bitilgan.
Mo‘g‘ullar istilosi davrida (1220 yil yozidan) Xorazm va uning
tobeligidagi xududlarda vazni 1,8 – 1,9 gramm bo‘lgan kumush
dirhamlar muomalada bo‘lgan. Mayda savdo – sotiq uchun mis pullar
chiqarilgan.
Mo‘g‘ullar zulmiga qarshi xalq bosh ko‘taradi. Bu harakat tarixda
“Sarbadorlar” qo‘zg‘oloni deb nom olgan. Bu qo‘zg‘olon natijasida
Samarqanddan mo‘g‘ullar haydab chiqariladi. 1370 yilda Samarqand
taxtiga Amir Temur o‘tiradi va “Buyuk Temur” saltanatini barpo etadi.
Ushbu imperiya tarkibiga hozirgi O‘zbekiston, Turkmaniston,
Tojikiston, Qirg‘iziston, Afg‘oniston, Armaniston va Eronning barcha
hududi, Iroq, Hindiston, Ozarboyjon, Gruziya, Qozog‘istonning bir
qismi kirgan. Katta miqdorda vazni 2 grammni tashkil etgan oltin
dinorlar, shuningdek, vazni 1,8 gramm bo‘lgan kumush tangalar –
miralar ham zarb etila boshlagan.
Amir Temurning 40 dan ortiq tanga zarbxonalari bo‘lganligi va
bu yerlarda zarb etilgan oltin va kumush tangalar Yevropada ham
mashhur bo‘lganligi haqida ko‘p ma’lumotlar mavjud. Birgina G‘arbiy
Eron va Ozarboyjonda Amir Temurning nomi bitilgan 120 turdan ortiq
oltin va kumush tangalar
muomalaga kiritilgan
14
.
Rossiyada XIX asrda va XX asrning boshlarida naqd pul shaklida
oltin tangalar keng qo‘llanilgan, xususan 1895 – 1897 yillardagi pul
islohotlaridan keyin ham birinchi jahon urushiga qadar muomalada o‘n
va besh so‘mlik oltin tangalar mavjud bo‘lgan. O‘zbekiston hududida
ham oktyabr inqilobiga qadar Chor Rossiyasining tangalari bilan bir
qatorda Buxoro va Xiva xonligining oltin tangalaridan foydalanilgan.
Jahon sivilizatsiyasining tobora rivojlanib borishi va iqtisodiy
munosabatlarning takomillashuvi muomalada qog‘oz pullarning
14
O‘zbekiston hududida tanga va qog‘oz pullarning chiqarilishi va amal qilishi bilan bog‘liq materiallar
F.Mullajonovning O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi kitobi. Т.: O‘zbekiston, 2001. 6 – 27 b.dan
foydalanilgan holda tayyorlandi.
17
vujudga kelishiga zamin yaratdi. Natijada, qimmatbaho metallar o‘rnini
qog‘oz pullar egalladi.
Do'stlaringiz bilan baham: