R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

Oratoriyalar
 - 
G.F.  Gendel  ijodining  eng  yuksak  pallasi.
 
Georg Fridrix Gendel o ‘ttiz ikkita oratoriya yaratgan b o iib , ulaming 
aksariyati Bibliya sujetlariga asoslangan. Eng mashhurlari qatorida -  
“Misrdagi Isroil” (1739), “Messiya” (1742), “Samson” (1743), “Iuda 
Makkavey”  (1747)  oratoriyalarini  qayd  etish  mumkin.  Mazkur 
oratoriyalaming  sujetlari  bir-biriga  o ‘xshab  ketadi.  Dramatik 
voqeliklar markazida iztirob va qiyinchiliklarga bardosh bergan bosh 
qahramon  obrazi  turadi,  u  barcha  to ‘sqinliklarni  yengib,  qayta 
tug‘iladi.
Xususan, “Samson” oratoriyasi markazida injilning sahifalarida 
yaxudiy qahramon Samsonning filistimlyanlarga qarshi jasorati va bu 
lavhalami  yorituvchi  hikoya  yotadi.  Samsonning  mahbubasi 
filistimlyanlik Dalila, uning zaif joyini fosh qilib, qahramon uxlagan 
damda  dushmanlari  uni  sochlarini  kesib,  uning  sirli  kuchini  olib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qo'yadilar.  Ko‘zini  ojiz  qilib,  zindonga  tashlaydilar.  0 ‘z  bay- 
ramlarida  uni  kamsitish  maqsadida  olib  kelishadi,  biroq  qah- 
ramonning  xudoga  qilgan  iltijolari  bajo  keltirilib,  avvalgi  kuchi 
qaytadi  va  u  devorlarni  bahaybat  kuchi  bilan  siljitib,  dushmanlami 
qulagan toshlar ortida qoldirib, ulami yengadi.
“Messiya”  oratoriyasi  sujeti  orasida  uzviy  bog‘liqlik  yo‘q, 
Oratoriya  Bibliya matni  (Payg‘ambarlar kitobi, Psaltir va Yevange- 
liya)  asosida  Iso  Payg‘am- 
baming  kelishi,  o‘limi  va 
qayta tirilishi haqida bayon 
qiladi.  Asaming markazida 
Payg‘ambaming 
yerdagi 
hayoti  emas,  balki  uning 
oliy  maqsadi  -   Messiya 
turadi.
Gendel 
oratoriyalari 
bahaybat  kuchi,  xoming 
jarangi, polifoniyaning mo- 
hirona  ijrosi,  ariyalaming 
yumshoq, jozibali  ifodaviy  kuylari  bilan e ’tiborni  tortadi.  Xor katta 
hashamat,  monumentallikni  ko'rsatishga  qaratilgan  b o isa,  ariyalar 
qahramonlami turli his-tuyg‘uiarni aks etishga harakat qiladi.
Kantata, oratoriya, iztiroblar va antemlarni Gendel butun ijodiy 
yo‘li  davomida  yaratgan.  1730-yillar  oxiridan  boshlab  orâtoriyalar 
uning ijodida birinchi o‘ringa ko‘tariladi. Oratoriyalarda kompozitor 
operada  amalga  oshira  olmagan  o'zini  evkin  qarashlarini  ro'yobga 
chiqarishga harakat qiladi. Aynan oratoriyalarda uning kompozitorlik 
uslubini yorqin qirralari ko‘zga tashlanadi.
0 ‘z oratoriyalarida Gendel xalq obrazini bosh qahramon sifatida 
oldinga  chiqaradi.  0 ‘sha  davrning  operalarida  yangragan  yuksak 
muhabbat  mavzusi  Gendel  oratoriyalarida  o‘z  erkinligi  uchun 
kurashgan xalq timsoliga alishadi. Xalq tavsifida kompozitor nafaqat 
yakkaxon ijrochi, balki kuchli xor quvvati jarangiga tayangan.
Yirik  oratorial  xorlarda  Gendelga  teng  keladigani  yo‘q. 
Kompozitorga  yirik  tasviriy  va  hajmli  musiqiy  fikrlash  xos.  U 
monumental  rassom  bo‘lib,  musiqiy  polotnolari  go‘yo  bahaybat 
haykaltaroshlik  asarlari  kabi  freskali  rang-tasvirga  o‘xshashdir  (bu
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

borada  ko£p  tadqiqotchilar  uning  san’atini  Mikelandjelo  bilan 
qiyoslashi bejiz emas).
Gendel  monumentalligi  musiqasining  qahramonligidan  kelib 
chiqadi.