R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi


Baxning  klavir  ijodi.  “Yaxshi  tem-



Download 6,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/104
Sana11.01.2022
Hajmi6,12 Mb.
#345999
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   104
Bog'liq
Jahon musiqasi tarixi (R. Tursunova)

Baxning  klavir  ijodi.  “Yaxshi  tem-
 
peratsiya  qilingan  k l a v i r
I.S.  Baxning 
prelyudiya  va  fugalardan  tashkil  topgan 
“Yaxshi  temperatsiyali  klavir”  deb  nom 
qozongan  turkum  musiqasi  -   ijrochilik  san’atining  eng  yuksak 
natijasi  deb  bejiz  aytishmaydi.  Uni  yaratilishi  jarayonida  Bax  o ‘z 
oldiga  aniq  maqsad  qo‘ygan  -   klavirda  chaluvchilami  barcha  24 
major  va  minor  tonalliklar  bilan  tanishtirish  (o‘sha  davrda  ko‘p 
belgili  tonalliklar  musiqa  amaliyotida  deyarli  ishlatilmagan).  Bax 
musiqa  cholg‘ularini  yangi  temperatsiyaga  moslanishi  qulayligini, 
qadimda  o‘rin  olgan  tabiiy  tuzilmadan  afzalligini  ko‘rsatishga 
harakat  qiladi.  Baxdan  avval  temperatsiya  g‘oyasini  boshqa 
san’atkorlar  ham  qoilaganlar,  masalan,  Paxelbel,  Matteson,  biroq
82
www.ziyouz.com kutubxonasi


Baxning  bu  masalani  ijodiy  va  badiiy  yechimi  o‘zining  ko'zlagan 
maqsadi va ilhomi darajasi bo‘yicha o‘zgacha bo id i.
Birinchi  jildning  yaratilishi  1722-yillarga,  ikkinchisi  1744- 
yillarga to‘g‘ri keladi, ular turli yillarda yozib olingan asarlardan iborat. 
Har  bir  prelyudiya  va  fuga  juftlik  sifatida  yuqoriga  harakatlangan 
xromatik  gamma  bo‘yicha  joylashgan.  Har  bir  tonallik  o‘zining 
kayfiyati  va  mazmunini  ko‘rsatishga  qaratiladi.  Masalan,  D-dur 
prelyudiya  va  fugasi  energik  kuch  va  dabdabadorlik,  c-moll  keskin 
dramatizm  va  patetika,  h-moll  qayg‘uli  iztirobli  kechinmalar  bilan 
bogiiq  bo‘lsa,  es-moll  va  b-moll  qayg‘u-alam,  E-dur  va  Fis-dur 
tabiatning nozik timsollari bilan gavdalanadi, B-dur tonalligi “chaqaloq 
va farishtalar” singari toza va nafosatlidir.
Baxning  organ  ijodi  kabi,  “YaTK”  turg‘un  polifonik  turkum 
namunasi  bo‘lib,  qismlari  bir-biriga  solishtiriladi:  prelyudiyaning 
erkin  badihaligi  fuganing  qat’iy  rivojlov  tamoyillariga.  Baxning 
mazkur  juftliklarining  prelyudiyalari  kompozitsion  va  timsoliy 
doirasi  bo‘yicha  rang-barang.  Ular  orasida  organ  tokkatasi  kabi  (s- 
moU,  Es-dur),  skripka  improvizatsiyalari  (D-dur),  xalq-janr  raqslari 
(As-dur),  ariyalar (es-moll,  cis-moll,  f-moll,  g-moll),  pastorallar (E- 
dur),  trio  singari  ikki  ovoz  “basso  continuo”  uchun  namunalar 
uchraydi  (h-moll).  Ko‘plab  prelyudiyalar  invensiyalami  eslatadi  -  
ikki  ovozli  (Cis-dur,  F-dur,  a-moll,  fis-moll)  va  uch  ovozli  (E-dur, 
gis-moll, A-dur, H-dur).
Shakl bo‘yicha prelyudiyalar ikki guruhga ajratiladi:
I -  erkin rivojlangan “sokin yoyilgan” fakturali asarlar (masalan, 
prelyudiya C-dur, c-moll, D-dur), ularga badihalik xos b o iib , aynan 
yakuniy  qismlarda  yorqin  ifodasini  topadi  (erkin  passajlar,  tembr 
o ‘zgarishi,  rechitativlar  -   sokin  badihalikda  m aiu m   burilish 
yasaydi).
II  -   qadimgi  ikki  qismlik  shakliga  bo'ysungan  shakllari  (ma­
salan, prelyudiya es-moll, g-moll).
Fugalar ham  Baxning katta  ijodiy  fantaziyasidan  darak beradi. 
Har biri o'zining qiyofasiga ega b o iib , bu qiyofa o ‘ziga xos mavzu, 
xarakteri,  rivojlanish  tamoyili,  ovozlar  soni  va  ulami  o‘zaro 
aloqadorligi  bilan  belgilanadi.  Ayrim fugalar “stretto’ii. mavzularga 
boyiigi  bilan  tavsiflanadi  (C-dur,  cis-moll,  d-moll,  es-moll,  g-moll, 
b-moll),  ayrimlarda esa  “stretto”lar umuman o ‘rin olmagan  (c-moll,
83
www.ziyouz.com kutubxonasi


D-dur,  B-dur,  h-moll).  Ba’zi  fugalarda  intermediyalami  ahamiyati 
nihoyatda katta (c-moll, D-dur), boshqalarda esa ular yo‘q (C-dur).
Polifoniyaning  murakkablik  darajasi  Bax  turkumida  fugalami 
ovozlar soniga bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, b-moll fugasi besh ovozli 
bo‘lsa-da,  unchalik  murakkab  emas,  biroq  uch  ovozli  es-moll 
fugasida o ‘ta murakkab mahoratni talab etuvchi polifonik usullar joy 
oigan.  “YaTK”  prelyudiya  va  fugalarni  mazmunini  ochishda 
protestant xorallar va ramziy timsollami ahamiyati muhirn. Shu bois, 
Baxning  zamondoshlari  uning  musiqasining  aniq  til  ma’nosini  tu- 
shunib olishgan.  Ko‘plab musiqachilar (A.  Shveytser, B.  Yavorskiy, 
M.  Yudina)  uning  ichida  pinhona  aks  etilgan  bibliya  voqealari, 
ramziy ma’nolarni borligini namoyon qiladilar.

Download 6,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   104




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish