Sinfi uchun darslik

Bo-la-lar, mak-tab-ga, so
‘
z-la-di.
2-topshiriq.
 Quyida berilgan so‘zlar nimasiga ko‘ra bir-biridan farqlanadi?
 
   ot
  fe’l
tug-ma
tug-ma
ol-ma
ol-ma
ko
‘
z-lar
ko
‘
z-lar
so
‘
z-lar
so
‘
z-lar
suz-ma
suz-ma
So‘z bo‘g‘inlaridan yoki gapda ishtirok etayotgan so‘zlardan
birining boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz qilinishiga
urg‘u deyiladi.
Urg‘u ikki xil bo‘ladi: 1) so‘z urg‘usi; 2) gap urg‘usi.
So‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalaridan kuchliroq talaffuz
qilinishi 
so
‘
z urg
‘
usi 
deyiladi.
 Tilimizda so‘z urg‘usi ko‘pincha so‘zlarning oxirgi bo‘g‘iniga
tushadi. So‘zda bo‘g‘inlar ko‘payishi bilan urg‘u ham oxirgi
?
!!
11 – Ona tili, 5-sinf

---

162
bo‘g‘inga ko‘chib boradi. Yozuvda urg‘u tushgan bo‘g‘in
tepasiga (
´
) belgisini qo‘yish bilan ifodalash mumkin.
  M a s a l a n: 
dala
´
, dalala
´
r, dalalarga
´
.
451-mashq. 
«Birni birov beradi, ko‘pni – mehnat» deganda, nimani
tushunasiz? Uni izohlab, har bir so‘zdagi urg‘uning o‘rnini belgilang.
452-mashq. 
Quyidagi so‘zlarning urg‘usini qo‘yib, ko‘chirib yozing. So‘ng
ularning talaffuziga e’tibor bering.
Qachondir, zakovat, yozamiz, do‘stlarcha, yuzta, fidokor, hamma-
miz, hech qanday, har bir, o‘qish, o‘qishing, o‘qishimiz, o‘qishimizda.
453-mashq.
 
Gaplarni bir-biriga solishtiring. So‘z ma’nolarining urg‘uga
ko‘ra farqlanayotganiga diqqat qiling.
1. Chin inson birovga yaxshilik ko‘zlar. Ko‘zlar inson qalbining
oynasidir. 2. Bog‘lar yil sayin ko‘payib bormoqda. Balki, endi
arqonni mahkamroq bog‘lar. 3. O‘zbek qizlariga atlas ko‘ylak juda
yarashadi. Geografiya o‘qituvchimiz darsga atlas olib kirdi.