B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.1.1.1. Metanni oksidlash
Metan oksidlanganda quyidagi reaksiyalar ketadi:
 Ch
4
+1/2 О
2 
→
 
Ch
3
ОH+62 kkal/mol
 Ch
3
ОH+1/2 О
2
 
 → CH
2
О+H
2
О+70,47 kkal/mol
 Ch
2
О+1/2 О
2
 
 → HCООH+131,45 kkal/mol
 HCООH+1/2 О
2
 
 → CО
2
+h
2
О+115,69 kkal/mol
Metanni  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  oksidlashning  murakkabligi  shundan 
iboratki,  oksidlash  chuqurligini  oshishi  bilan  jarayon  tezligi  va  is
-
siqlik effekti tobora ortib boradi. Bu esa oksidlash jarayonini kerakli 
bosqichida temperaturani boshqarib turishni qiyinlashtiradi. Shu sa
-
babli  bir  o‘tishda  metanning  kamroq  konversiya  reaksiyasi  amalga 

---

61
oshiriladi, reaktorda esa reaksiya mahsulotlarini qisqa vaqt bo‘lishi 
ta’minlanadi.  Reaksiya  yuqoriroq  bosim  ostida  azot  oksidlari  init
-
siatorlari ishtirokida olib boriladi. Har doim oksidlash reaksiyasini, 
portlash  xavfi  bor  kontsentratsiyalar  hosil  bo‘lishining  oldini  olish 
maqsadida, ortiqcha miqdorda uglevodorodlar bilan olib boriladi.
Metanni 360ºC haroratda, 100 atmosfera bosimda, azot oksidlari 
 
(0,08%) mavjudligida va metan: kislorod=9:1 (nisbat)da oksidlagan
-
da 17% CN
3
ОN va 0,6 % CN
2
О olingan. Аtmosfera bosimi va 600ºC 
ga yaqin harorat, azot oksidlari ishtirokida 35% ga yaqin formalde
-
gid (reaksiyaga kirishgan metanga nisbatan) olingan.
Neftkimyo sanoatida formaldegid ishlab chiqarish yirik ko‘lam-
larga yetdi. Biroq metanni oksidlab formaldegid olish qiyinchiliklari 
asosan metanni ushbu usul bilan olinishiga sabab bo‘ldi. Bunda jara
-
yon quyidagicha amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda metanning konversiyasi suv bug‘i bilan olib 
boriladi: 
Hosil bo‘lgan sintez–gazdan metanol oladilar:
CО+2H
2
 → CH
3
ОH+26,5kkal/mol
Reaksiyani  370–400ºC  haroratda,  250–300  atmosfera  bosimida 
ZnO–Cr
2
O
3
  oksid  formadagi  katalizator  ishtirokida  olib  boriladi. 
Metanol salmog‘i 85–87% ni tashkil qiladi.
Shu bilan birga reaksiya mahsulotlari 2% gacha dimetil efiri, 1% 
gacha yuqori spirtlar va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Metanol  ishlab  chiqarishning  katta  ko‘lamdaligini  (masalan, 
2000-yilda  АQSH  da  15  mln.t)  va  formaldegidning  neftkimyodagi 
muhimligini hisobga olgan holida dimetilefirini formaldegidga qayta 
ishlash jarayoni ishlab chiqilgan:
(Ch
3
)
2
О+О
2
 → 2CH
2
О+H
2
О
Jarayon 450–530ºC haroratda, atmosfera bosimi ostida WO
3
 ka
-
talizatorida ketadi.
Sintez–gazdan olingan metanolni oksidlab, degidrirlash yo‘li bi
-
lan formaldegidga aylantiriladi:
 
 
Ch
3
ОH+1/2 О
2 
→
 
Ch
2
О+H
2
О
CH
H O
CO
H
C
C Ni
4
2
1200 1300
700 800
2
0
0
3
+

→

+
−
−
,

---

62
Jarayon kumush katalizatori ishtirokida 600ºC haroratda olib bori
-
ladi. Reaksiyaga kirishgan metanolga nisbatan formaldegid salmog‘i 
 
90% ga yetadi. Portlash xavfiga ega kontsentratsiyalarga chap berish 
maqsadida reaksiya suv bug‘lari bilan chapishtirib olib boriladi. 
Оksidlash jarayoni uchun etan amalda ishlatiladi.