Kreativ 2020. indd

KREATIV GʻOYALARNI ISHLAB CHIQISH

95. 

Kreativ  fikrlash  niyat  bilan  boshlanadi  va  joʻyali  mahsulot  yoki 

gʻoya bilan tugaydi. Kreativlik borasidagi nazariy va amaliy tadqiqotlar 

orasidagi  tafovutlarga  qaramay,  umuman  olganda  ilmiy  adabiyot  ijodiy 

mahsulot ham yangicha, ham foydali ekanligi masalasida yakdildir.

96. 

Lekin kreativ gʻoyalarni baholashdagi ushbu «foydali va yangicha» 

mezon izohtalabdir. Birinchidan, adabiyotda «yangicha» deganda butkul 

yangi  narsani  anglatadimi  yoki  faqatgina  aʼlosinimi,  ijodiy  mahsulot 

faqatgina ijodkor uchun yangi boʻlishi kerakmi yoki butun jamiyat uchunmi 

degan noaniqliklar mavjud (Batey va Furnham, 2006 [115]). 15 yoshlilarning 

gʻoyasini  butkul  yangilik  va  jamiyatning  ijobiy 

qabuli mezoni asosida PISA tadqiqotida baholash 

nooʻrindir. Ushbu kontekstda, aloqador va koʻp tilga 

olinadigan yangilikni baholashning «originallik» 

mezoni  kreativ  gʻoyalarni  baholashda  foydali 

konsepsiyadir. Guilford (1950 [116]) tomonidan 

«statistik  nomuntazamlik»  deb  taʼriflangan 

ushbu mezon oʻz ichiga yangilik, noodatiylik, 

muddatlilik  sifatlarini  qamrab  oladi  va  joriy 

populatsiya ichida kuzatilgan muntazamliklardan ogʻishga aytiladi.

97. 

Ikkinchidan, kreativ gʻoyalarning «foydali va yangicha» taʼrifi bar cha 

domenlarga birdek tegishliligi masalasi ham mavjud. Yangilik talabi baʼzi 

ilmiy faoliyatlarga kamroq tegishli boʻlishi mumkin. Xuddi foydalilik ta labi 

sanʼatdagi  ijodiy  faollikning  asosiy  talabi  boʻlmaganidek,  ilmiy  faoliyat-

larda ham samara va tatbiq etish imkoniyati hamda bilimni rivojlantirish 

borasidagi  muvaffaqiyat  yangilikdan  qadrliroq  boʻlishi  mumkin  (Batey 

va  Furnham,  2006  [117]).  Bu  tafovutlar  test  vazifalarini  tuzayotganda 

inobatga olinishi zarur: masalan, original boʻlmagan javoblar eng maʼqul 

variant  boʻlib  turganda,  yangicha  (original)  ilmiy  yechim  qidirishning 

ahamiyatini oʻquvchilarga ochiq-oydin tushuntirib berish muhim.

98. 

PISA testining kreativ gʻoyani ishlab chiqish jihati o‘quvchilarning 

turli sohalar bo‘yicha munosib hamda original gʻoyalarni topish (masalan, 

original hikoya gʻoyasi, gʻoyani oʻziga xos usulda vizual ifodalash, ilmiy 

yoki ijtimoiy muammoning oʻziga xos yechimi) qobiliyatiga e’tibor qaratadi. 

Demak,  PISA  sinovida 

originallik  tamal  nuq-

taga  –  ayni  vazifani 

bajargan  boshqa  o‘quv-

chilarning  javoblariga 

nisbatandir.

---

37

Boshqacha  aytganda,  o‘quvchilar  oldiga  boshqa  insonlar,  hattoki  oʻylab 

koʻrmagan munosib yechimni taqdim etish vazifasi qoʻyiladi. Munosiblik 

mezoni javob vazifaning asosiy talablariga mos boʻlishi vazifa cheklovlariga 

(mavjud boʻlsa) rioya etishi hamda minimal tarzda foydalilikning aks etishi 

kerak  degani.  Ushbu  jihatga  oid  vazifalarda,  talabalarga  ochiq  ssenariy 

beriladi va ular birmuncha batafsil shaklda yangicha gʻoyani taqdim etishi 

lozim.