O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent to‗qimachilik va engil sanoat instituti

Transport
 
Ayol kishiga joy berayotgan erkak o‗rnidan turib, o‗zoqroq joyga borib turadi.  
Ishdan  charchab  kelayotgan  erkak  ayolga  joy  bo‗shatish  kerak  deb  hech  kim 
majburlamaydi.    O‗z  vijdoniga  havola.    Ammo  odob  bolali  ayollarga,  yoshi  katta 
yoki  nogironga  joy  berishni  talab  qiladi.    Ba‘zida  qariyalar  turib,  erkaklarimiz 
yoshgina  chiroylik  qizlarga,  garchi  ular  o‗tirmasa  ham  bo‗lsa-da,  sakrab  turib  joy 
beradilar.  Ba‘zida esa kuchli jins  vaqillaridan deb, ayollarni  noziklikda ayblashni 
yaxshi ko‗radigan o‗sha erkaklarimiz qizlarga tugul yoshi katta ayollarga ham joy 
bermaydilar yoki yonida o‗tirgan yosh qizni turib joy berishini kutib o‗tiradilar.   
Mardlik ham nomardlik ham, haqiqiy erkaklik g‗ururi ham mayda narsalardan 
boshlanadi.  O‗zini jonini shu erda ayagan erkakdan boshqa  narsani kutmasa ham 
bo‗ladi.    Qizlarimiz  esa  o‗zlarini  dugonalari  bilan  gaplashib  ketayotgan  va 
kattalarni  yoki  homilador  ayollarni  «sezmay»  qolganlarini  ko‗rsatishga  intilsalar-
da,  bu  juda  xunuk  ko‗rinish  kasb  etadi.    Garchi  yo‗lovchilar  sizlarga  hech  narsa 
qila  olmasalar-da,  siz  ham  kelajagingiz  uchun  kichiklar  oldida  shunday  «ibrat» 
tayyorlaysiz.    Keyin  xafa  bo‗lmang.    Joy  berilgan  odam  tashakkur  aytadi,  ammo 

---

 
125 
uni  gapga  tutmaydi.   Agar erkak bilan ketayotgan ayolga boshqa erkak joy bersa, 
tashakkurni yonidagi erkak kishi bildiradi.   
Transportdan  chiqishda  avval  erkak  tushib,  ayolga  chiqishga  yordam  beradi.  
Notanish erkakka bu gap taalluqli emas.  Biron qiyinchilik tug‗ilmasa, ayol kishini 
o‗tkazib  yuboraveradi.    Bolali  yoki  yuki  bor  ayolga  chiptachi  yoki  haydovchi 
yordam  bermagan  taqdirda  notanish  erkak  buni  o‗z  bo‗yniga  oladi,  ammo  buni 
ortiqcha so‗zlarsiz, tanishuvga intilishsiz jiddiy tarzda bajaradi.  
Poezd,  tramvay  yoki  avtobusda  yonimizda  turgan  kattalarni,  erkaklar  – 
ayollarni o‗tkazib navbat bilan shoshmasdan chiqiladi.  Agar ayol erkak kishi bilan 
bo‗lsa,  navbatga  qarab  joy  olishadi.    Ayollar  o‗z  «imkoniyatlaridan»  foydalanib 
tramvay  vagoni  yoki  avtobusga  hammadan  oldin,  yonidagi  yo‗ldoshini  tashlab 
chiqib  olmaydi.    Ammo  bu  ro‗y  bersa,  erkak  unga  etib  olishga  harakat  qilib 
oldinga boshqa ayollarni turtib jon-jahdi bilan intilmaydi.  Olomon bir pasga sizni 
ayirsa,  buni  qo‗rqinchli  joyi  yo‗q.    Ayolga  joy  berilgach,  u  o‗zining  sog‗lom 
maktab yoshidagi farzandini u joyga o‗tkazishi yaxshi emas.  YOshi o‗tgan ayolni 
etaklab ketayotgan ayol o‗tirishga joy topolmasa, yoshroq odamdan iltimos qilishi 
mumkin, albatta odob bilan. 
  Ayollar  o‗zidan  katta  yoshdagi  erkaklarga  joy  bermaydilar.    Bir  tarafdan  bu 
ko‗rinishning  qari  ekanligini  ko‗rsatib,  xafa  qilib  qo‗yishi  mumkin.    YOsh  qiz 
yoshi  katta  odamga  joy  bersa  bo‗ladi.    Transportda  odamlarni  oyog‗ini 
bosmaslikka,  birovga  suyanib  olmaslikka,  elkasidan  turtmaslikka  harakat  qilish 
lozim.  Yo‗lovchilarni zimdan ko‗zatish ham yaxshi emas.  
Poezdda  atrofdagilarga  nisbatan  e‘tibor  va  mulozamat  ancha  qiyinchilik  talab 
qiladi.  Tiqilinch, issiq va yuklar – bularning barchasi bosiq odamni turtinishni va 
achchiq so‗zini «ayamaydigan» temiryo‗lchiga aylantirib qo‗yadi.  
Samolyotdagi yo‗lovchilardan  odatiy  yo‗l  qoidalarini  talab  qiladi.    Bu  erda 
yuqoridagi  muammolar  yo‗q.    Ammo  yo‗lovchilar  orasida  vahima  qilish  ham 
yaramaydi:  «Menimcha  bitta  motor  ishlamayapti»,  yoki  sizga  ma‘lum  bo‗lgan 
havo  yo‗llardagi  falokatlarni  eslab  o‗tirish:  «O‗shanda  ob-havo  xuddi  shunday 
ochiq edi» qabilidagi voqealarni aytish yaramaydi.  

---

 
126 
Avtomashinada kezish – bu  ham o‗ziga  yarasha qoidalarga amal qilishni talab 
qiladi.   Eng  yaxshi joy –  haydovchining  yonida.  To‗g‗ri, bu sal  xavfliroq, ammo 
qiziqarli.    Bu  joy  ikki  kishiga  mo‗ljallangan.    Birinchisi  –  mashina  egasining 
rafiqasi,  qolganlar  esa  orqa  o‗rindiqda  o‗tiradi.    Ammo  mehmonga  ixtiyor 
berganingiz  ham  ma‘qul,  unga  orqa  o‗rindiq  yoqishi  mumkin.    Demak  ikkita 
«mezbonlar»  –  oldinda  va  ikkita  mehmonlar  –  orqa  o‗rindiqda.    Ba‘zida  esa 
mashina  egasining  yonida  erkak  mehmon  o‗tiradi,  ayollar  esa  –  orqa  o‗rindiqda.  
Ikkala variantni mehmonlarga tanlash orqali tavsiya etgan ma‘qul.  
Bir paytlar ayol kishini olib ketayotgan haydovchining vazifasiga eshikni ochib 
berish  qo‗yilar  edi.    Buning  uchun  u  rulni  tashlab,  mashinaning  boshqa  tarafiga 
aylanib  o‗tib,  ayolga  chiqishga  yordam  berar  edi.    Hozir  bunday  emas.    Ammo  u 
chiroyli ko‗rinishga ega.  Ko‗p hollarda esa haydovchi bir oz cho‗zilib eshikni ayol 
uchun  ochib  yuboradi.    Bugun  esa  bunday  harakat  faqat  yaqin  qarindosh  yoki 
yoqqan  ayolga  nisbatan  ishlatiladi.    Doimo  erkak-haydovchi  ayol  kishini  yukini 
olib  berishi  shart.    Haydovchining  yonida  o‗tiradigan  yo‗lovchi  o‗ziga  bir  qancha 
majburiyatlarni oladi.   
Haydovchi tormoz berib  mashina silkinganida, qo‗rqib ketgan bo‗lsangiz  ham 
«Esing  joyidami?!»  qabilidagi  hayqiriqlarga  o‗xshash  tanqidiy  gaplardan  o‗zini 
tiygan  ma‘qul.    Yo‗lovchilar  haydovchiga  to‗liq  ishonch  bildirmoqlari  lozim.  
Zaruratsiz to‗xtatishni so‗ramagan yaxshi.  Bunday masalalarni haydovchining o‗zi 
hal qiladi.   
Tanishingizdan  sizni  ishxonangizga  «tashlab»  o‗tishni  yoki  dam  olish  kunlari 
siz  bilan  aylangani  chiqishni  iltimos  qilmaslik  kerak    Bunday  takliflar  faqat 
haydovchi tarafidan bo‗lishi lozim.  Garchi shoshilinch bo‗lsa ham, mozor va turli 
ziyoratgohlar  yonidan  past  tezlikda  o‗tayotgan  haydovchidan  «tezlatishni» 
so‗ramaslik  joiz.    Milliy  odatlarimizga  binoan  bunday  joylardan  o‗tayotgan  otliq, 
otdan,  umuman,  egardan  tushib  sekin  o‗tgan.    Agar  sizni  yo‗lakay  etkazib 
qo‗yishgan  bo‗lsa-yu,  kira  haqini  kelishmagan  bo‗lsangiz,  taxminiy  ketadigan 
qiymatni berish mumkin.  Ba‘zilar buni rad etadilar – bu ularning ishi.   

---

 
127 
SHaxsiy  mashinani  qoidaga  binoan,  berib  turilmaydi.    Zarurat  yuzasidan 
maxsus  vaziyatlarda  tanishingizdan  kasalxona  yoki  vokzalga  olib  borib  qo‗yishni 
so‗rash  mumkin.    Tanishingiz  uyidan  mehmonlar  bilan  chiqar  ekansiz,  mashina 
egasi  ularga  olib  borib  qo‗yishni  taklif  etadi.    Agar,  masalan,  besh  kishi  bo‗lsa, 
mashinaga faqat uchta kishi sig‗adi, kim ketishni esa o‗zlari hal qiladi.   
Davlat  haydovchisi  haydaydigan  xizmat  mashinasining  orqa  o‗rindig‗i  eng 
nufo‗zli  joy  hisoblanadi.    Agar  rahbar  haydovchining  yoniga  o‗tirsa,  tavozelik 
qilgan  bo‗lardi.    Rahbar  xodimini  haydovchining  yoniga  o‗tkazib,  o‗zi  orqaga 
o‗tirib  olsa,  g‗alati  ko‗rinadi.    Uning  orqa  o‗rindiqda  xodimasi  bilan  yoki 
haydovchining yonida o‗tirish bilan obro‗si tushmaydi.  
Agar  taksida  «CHeqilmasin»  degan  e‘lon  yopishtirilib  qo‗yilgan  bo‗lsa, 
yo‗lovchi bunga bo‗ysunishi lozim, o‗z o‗rnida esa haydovchi ham yo‗lovchining 
oynani  yopib  qo‗yish  iltimosini  bajarishi  lozim.    Taksiga  o‗tirayotgan  yo‗lovchi 
haydovchi  bilan  ko‗rishadi.    U  ham  alik  oladi.    Ikkita  yo‗lovchidan  ayol  kishi 
birinchi  bo‗lib  taksiga  o‗tiradi.    Uni  ko‗zatib  ketayotgan  erkak  haydovchining 
emas, ayolning yoniga o‗tiradi.