O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi tibbiy ta’lim rivojlantirish markazi

sanalogiya
" suzi keng 
ishlatilmoqda. 
"
Sanalogiya
" termini - lotincha "sanitas" suzidan olingan bo'lib, salomatlik 
ma'nosini anglatadi.  
Sanalogiya - salomatlik haqidagi fandir, aniqrog’i, sog'lomlar kishilarni 
sog'lig'ini muhofaza qilish, mustahkamlash, yuksaltirish demakdir.  
Sanalogiya jamoat salomatligini sifatini oshirishga asoslangan Sog'liqni 
SAQLASh tizimini strategik konsepsiyasini ishlab chiqishga ko’maklashishi 
lozim.  
80 yillarda I.I.Brexman tomonidan tavsiya etilgan "Vedenie v valeologiyu" 
kitobida (1987) keltirilgan "
valeologiya
" sanalogiya tushunchasiga  yaqindir.  
"
Valeologiya
"  ko'proq ruhiy tinchlik ma'nosiga yaqin bo'lib, shaxsiy 
salomatlikni anglatadi, ya'ni valeologiya - shaxsiy salomatlikni o'rganadigan fan 

---

76 
 
sifatida, sanalogiya esa - guruh, jamiyat va populyasiya salomatligi haqidagi fan 
sifatida shakllangandir. 
Sanalogiya  gigienik tartib-intizom turkumiga  kiradi,ya'ni odamlarning 
sog'lig'ini shakllanishiga ta'sir etuvchi atrof-muhit omillariga bog’lik,valeologiya 
esa atrof-muhit ko'rsatkichlari bilan  baholanmaydi,chunki har bir shaxsning 
kasalligi faqat atrof-muhit omillari ta'sirida emas,balki organizmning shaxsiy 
rezervlarining pasayishi natijasida ham kelib chiqishi mumkin.  
Sanalogiya - jamoat salomatligini, sog'lomlarni sog'lig'ini mustahkamlash va 
muhofaza qilishni o’rgatish bilan birga quyidagilarni ham o’rgatadi: 
1. Birlamchi,ikkilamchi kasalliklarni xavf omillarini 
2. Sog'liq bilan ta'minlanganlikni 
3. Turmush tarzini Sog'liqqa ta'sirini 
4. Sog'lom turmush tarzini shakllantirishni, sog'lom turmush tarzi 
aspektlarining rolini - tibbiy aktivlikni va boshqalarni. 
Shunday qilib,
sanalogiya
-jamoat  salomatligi,sog'lomlar  salomatligini 
mustahkamlashga, muhofaza qilishga, salomatlikni jamiyat boyligi sifatida tan 
olishiga qaratilgan fandir. 
 Sanalogiya  kasalliklarni  kelib  chiqish  sabablarining  (patogenezi)asosiy 
qonuniyatlarini  hisobga  olgan  holda,Sog'liqni  shakllantirish  yo'llari  va 
mexanizmini (sanogenezi) ishlab chiqadi hamda aholi salomatligiga ta'sir etuvchi 
omillarni  butunligicha chuqur o'rganadi. 
Ko’pgina tekshiruvlar natijasiga ko'ra va maqolalarda chop etilishicha, aholi 
salomatligini baholovchi omillarning: 
- 50-55% i turmush tarzi va turmush sharoitiga; 
- 15-20% i insonni o’rab turgan tashqi muhitning holatiga (uning tarkibi, 
ifloslanganlik darajasi), ekologik fojiasiga; 
- 20% gachasi - ichki, nasliy sabablarga (gen-xromosom tarkibining 
dinamikasi va holati, tug’ma anomaliyalar va boshqalar); 
- 10-15% i Sog'liqni saqlash tizimining holati va rivojlanish darajasiga  
bog’liq. 
Bu esa o’z yo'lida yanada aholi salomatliga, jumladan bolalar salomatligiga 
ta'sir etuvchi salbiy omillarni bartaraf etish lozimligini va shundagina sog'lom 
turmush tarzini shakllantirishga erishish mumkinligini taqoza etadi. 
Sanalogiya, jamiyat salomatligini mustahkamlash va uni yaxshilash yo'lida, 
kelajakdagi maqsadi strategik profilaktikani ishlab chiqishni o’z zimmasiga oladi. 
Sanalogiya tarixiy tibbiyot yutuqlariga tayangan holda, kasallikni oldini 
olishga qaratilgan barcha ma'lumotlarni yig’adi va ularni jamlaydi. Mashxur tabib 
Gippokrat, yuzaga kelgan kasallikni davolagandan ko'ra, uni kelib chiqishini oldini 
olgan osonroq,deb aytgan.Bunda  faqat  yuqumli kasalliklarga qarshi olib 
boriladigan sanitar-oqartuv tadbirlar emas,balki kasallikni erta aniqlash va 
davolash ishlari, olib boriladigan dispanserizasiya ishlari samarasi, ommaviy tibbiy 
ko’riklar va aholini avtomatlashtirilgan  moslamalar va apparaturalar yordamida 
tekshiruvdan o’tkazish amaliyoti hisobga olinadi. 

---

77 
 
Umumdavlat Sog'liqni SAQLASh tizimida zamonaviy tibbiyot jarayonlariga 
bog’liq holda profilaktika ishlarini o'rganish, ijtimoiy iqtisodiy sharoitni hisobga 
olgan tarzda aholi salomatligini mustahkamlashga qaratilgan profilaktik tadbirlar 
usullarini va samarali dasturini ishlab chiqish imkoniyatini yaratadi. 
Bu  yo'nalishda  sanalogiyaning  asosiy  vazifalaridan  biri-boshqa 
mutaxassislar bilan birgalikda yaxshi ekologik sharoitlar yaratish yo'llarini izlab 
topishdan iboratdir. 
Birlamchi profilaktika dasturi ("Salomatlik" dasturi) tajribasi, hamda BSST 
(VOZ) ishtirokidagi dasturlar va boshqa xorijiy birlashmalar ularning samarali 
ekanligini  ko’rsatmoqda.Masalan,yurak  qon-tomir  tizimi  kasalliklari 
profilaktikasining kooperativ dasturi,BSST tarmoqlarida 27ta mamlakat ishtirokida 
ish olib borib, 10-15 yil   ichida ko’pgina davlatlarda (Yaponiya, AKSh, 
Finlyandiya, Kanada va boshqalar) bu kasalliklar sababli yuzaga kelayotgan 
o'limni 30%, vaholanki 40%ga kamaytirdi.  Bu esa umumiy o'limni 10%ga 
kamayishiga olib keldi.  
Shunday   qilib, sanalogiyaning asosiy vazifasi -