Mavqei alohida o‘rin egallaydi

Aylanma mablag‘lardan foydalanish samaradorligi: 
Aylanma mablag‘larning 
aylanuvchanligi, kunlarda 
Aylanma mablag‘larning bir 
aylanish davrining necha kunga 
to‘g‘ri kelishini ko‘rsatadi 
AYM.Ks/ Q 
Ks – davrdagi kunlar 
soni 
Aylanma mablag‘larning 
aylanuvchanlik 
koeffitsiyenti, martada 
Tahlil davrida aylanma vositalarga 
qo‘yilgan mablag‘ning necha marta 
aylanishini ifodalaydi 
Q /AYM 
Aylanma mablag‘larning 
rentabelligi 
100 so‘mlik aylanma mablag‘lar 
summasiga to‘g‘ri keladigan 
foydani ko‘rsatadi 
YaF (SF)*100/AYM 
Aylanma mablag‘larning 
daromadliligi 
100 so‘mlik aylanma mablag‘lar 
summasiga to‘g‘ri keladigan yalpi 
daromadni (YaD) ifodalaydi 
YaD*100/AYM 
 
 
 
                                                 
1
 Abdukarimov I.T. va boshqalar. Korxona iqtisodiy salohiyati tahlili. – T.: Iqtisodiyot va huquq dunyosi, 2015, 
– 256 b.
 

---

 
 
85 
Korxonalarning 
iqtisodiy 
samaradorligini 
baholashda 
moliyaviy 
barqarorlik  ko‘rsatkichlari  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  ko‘rsatkichlar  moliyaviy 
hisobotning  ichki  va  tashqi  foydalanuvchilarda  qiziqish  uyg‘otib,  korxona 
resurslaridan  foydalanish  samaradorligi  hamda  uning  investitsiyalarni  jalb  qilish 
qobiliyatini aniqlaydi.  
Bu ko‘rsatkichlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- kapital tarkibi ko‘rsatkichlari; 
- to‘lovga qobillik (likvidlik) ko‘rsatkichlari; 
- ish faolligi ko‘rsatkichlari; 
- rentabellik ko‘rsatkichlari.  
Kapital  tarkibi  ko‘rsatkichlari  korxonalarga  uzoq  muddatli  moliyaviy 
mablag‘lar  (quyilmalar)  kiritgan  kreditorlar  va  investorlarning  himoyalanish 
darajasini  aks  etiradi.  U  korxonaning  uzoq  muddatli  moliyaviy  majburiyatlarini 
bajarish qobiliyatini ifodalaydi. 
To‘lov  qobiliyati  deyilganda,  xo‘jalikning  muddati  kelgan  to‘lov 
majburiyatlarni  bajarish  uchun  zurur  bo‘lgan  mablag‘larning  yetarli  yoki 
kamchiligini  aniqlash  tushuniladi.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  korxonalarning 
to‘lov  qobiliyatiga  ega  bo‘lishi  muhim  va  bu  uning  o‘z  vaqtida  zarur  bo‘lgan 
qarzlarni  qaytarish  imkoniyatlarini  belgilaydi.  Korxona  balansi  ma’lumotlarga 
asoslanib,  to‘lov  qobiliyatining  qay  ahvoldaligi  hisoblanadi.  Buning  uchun, 
korxonaning  to‘lash  uchun  zarur  bo‘lgan  mablag‘lari  bilan  qarz  majburiyatlarini 
solishtirish mumkin. 
To‘lov  mablag‘lariga  pul  mablag‘lari,  jo‘natilgan  tovar  va  mahsulotlar 
qiymati  (hali  pul  kelib  tushmagan),  debitor  sotishdagi  tushum  va  boshqalar 
kiradi.  Qimmatli  qog‘oz,  aksiya,  obligatsiya  sotishdan  olingan  mablag‘  va 
qo‘shimcha  korxonalarda  qatnashishdan  kelgan  daromadlar  ham  to‘lov 
majburiyatlarini  bajarishdagi  manba  bo‘lishi  kerak.  To‘lov  majburiyatlariga  mol 
yetkazib  beruvchi  va  pudratchilarga,  budjet  va  sug‘urtaga,  mehnat  haqi,  turli  xil 
kreditorlarga bo‘lgan va boshqa turdagi qarzlar kiradi.  
Ish  faolligi  koeffitsentlari  korxonaning  o‘z  moliyaviy  mablag‘laridan 
qanchalik samarali foydalanayotganini aniqlash maqsadiga xizmat qiladi. 
 
Ish  faolligi  koeffitsentlari  korxonaning  moliyaviy  mablag‘lari  aylanishi 
tezligi,  ya’ni  mablag‘larning  pul  ko‘rinishiga  o‘tishi  tezligini  ifodalaydi  va 
xo‘jalikning  to‘lovga  qobilligini  ifodalovchi  muhim  ko‘rsatkichlar  sifatida 
yuzaga  chiqadi.  Shuningdek,  mablag‘lar  aylanishining  tezlashuvi  korxonaning 
ishlab chiqarish quvvati oshishiga ham sabab bo‘ladi.  
Rentabellik  ko‘rsatkichlaribarcha  korxonalar  faoliyatining  eng  asosiy  va 
yakuniy ko‘rsatkichidir.
 
Korxona faoliyatini tahlil qilishda foydaning umumiy summasi bilan birga, 
u  qanday  xarajatlar  evaziga  olinayotganlini,  mablag‘lar  qanday  darajada 
aylanayotlanligini  bilish  mulkdorlar,  sheriklar  va  kreditorlar  uchun  o‘ta 
ahamiyatli hisoblanadi. 
 

---

 
 
86 
5.2-jadval