Toshkent arxitektura qurilish instituti matematika va tabiiy fanlar kafedrasi



Download 437,33 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/5
Sana08.01.2022
Hajmi437,33 Kb.
#333932
1   2   3   4   5
Bog'liq
matritsalar

1.1. Matritsa va uning turlari 

Matritsani  o‘rganishdan oldin ikkita sodda misolni ko‘rib chiqamiz. 

                                                 

1

 



Lay, David C. Linear algebra and is applications. Copyright. 2012, pp. 92-112 

 

 




 

 

1. 



0

4

4



3

3

2



2

1

1







x

a

x

a

x

a

x

a

  chiziqli  tenglama  berilgan  bo‘lsin.  Bu 

tenglama 

4

3



2

1

,



,

,

a



a

a

a

  koeffitsientlardan  va 

4

3

2



1

,

,



,

x

x

x

x

  noma’lumlardan  tashkil 

topgan bo‘lib, u 

}

,



,

,

{



4

3

2



1

a

a

a

a

 koeffitsiyentlar massivi bilan to‘liq aniqlanadi.  

Shu  kabi 









25

24



23

22

21



15

14

13



12

11

a



a

a

a

a

a

a

a

a

a

 

koeffitsiyentlar massivi besh noma’lumli 











0

,



0

5

25



4

24

3



23

2

22



1

21

5



15

4

14



3

13

2



12

1

11



x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

x

a

 

ikkita  chiziqli  tenglamalar  sistemasini  aniqlaydi.  Sistemada  koeffitsiyentlar 



qulaylik  uchun  ikkita  indeks  bilan  yozilgan  bo‘lib,  ulardan  birinchisi  sistema 

tenglamasining  tartib  raqamini,  ikkinchisi  esa  o‘zgaruvchining  tartib  raqamini 

bildiradi.  Berilgan  sistemaning  har  ikkala  tomonini  biror  songa    ko‘paytiraylik 

yoki tenglamalardan birini ikkinchisiga qo‘shaylik. Bunda qo‘shish va ko‘paytirish 

amalda  massiv ustida bajariladi. 

2. Uch o‘lchovli fazoda vektor o‘zining tartiblangan uchta koordinatasi bilan 

beriladi: 

}

;



;

{

3



2

1

a



a

a

a



.  Bunda  vektorlar  ustida  chiziqli  amallar  koordinatalar 

ustida amallarga keltiriladi. 

Shunday  qilib,  bir  qancha  masalalarni  yechishda  alohida  kattaliklar  bilan  

emas,  balki  ularning  tartiblangan  to‘plamlari  (massivi)  bilan  ish  ko‘rishga  to‘g‘ri 

keladi. 

Matritsa 

– bu  sonlar (elementlar) massivining satr hamda ustunlarda berilgan 

va kichik qavslarga olingan to‘g‘ri burchakli jadvalidir

2

. Shuningdek, matritsaning  



elementlari  algebraik  belgilardan  yoki  matematik  funksiyalardan  iborat  bo‘lishi 

mumkin. 


Matritsaning  o‘lchami uning satrlari  soni va ustunlari soni bilan aniqlanadi. 

Matritsaning  o‘lchamini  ifodalash  uchun 



n

m

  belgi  ishlatiladi.  Bu  belgi 



                                                 

2

 



Lay, David C. Linear algebra and is applications. Copyright. 2012, pp. 92-112

 



 

 

matritsaning 



m

ta  satr  va 



n

ta  ustundan  tashkil  topganini  bildiradi.  Matritsaning 

o‘zi lotin alifbosining  bosh  harflaridan  biri bilan belgilanadi va uning elementlari  

jadvali kichik qavsga olinadi.  

       Masalan

2

3





 o‘lchamli matritsa 

3

2





 o‘lchamli matritsa 

2

2





 o‘lchamli matritsa 









1

3

7



0

5

2



A

 













6

5

2



7

4

1



B

 













x

x

x

x

C

sin


cos

cos


sin

 

 



A

 matritsaning 



i

-satr va 



j

-ustunda joylashgan elementi 



ij

a

 bilan belgilanadi. 

)

(

ij



a

A



)

,

1



,

,

1



(

n

j

m

i



    yoki   

||

||



ij

a

A



)

,

1



,

,

1



(

n

j

m

i



  yozuv                

A

 matritsa 



ij

a

 elementlardan tashkil topganini bildiradi: 

;

)

(



2

1

2



22

21

1



12

11

















mn

m

m

n

n

ij

a

a

a

a

a

a

a

a

a

a

A







 

  

.

||



||

2

1



2

22

21



1

12

11



mn

m

m

n

n

ij

a

a

a

a

a

a

a

a

a

a

A









 

n

1



  o‘lchamli   

)

...



(

1

12



11

n

a

a

a

A

  matritsaga 



satr  matritsa

 

yoki 


 

satr-

vektor 

deyiladi. 

1



m



  o‘lchamli   













1



21

11

...



m

a

a

a

A

  matritsaga   



ustun  matritsa

  yoki 


ustun-vektor

 

deyiladi. 



        

n

n

 o‘lchamli  maritsaga 



n

-

 



tartibli kvadrat matritsa

 deyiladi.  

 Kvadrat  matritsaning  chap  yuqori  burchagidan  o‘ng  quyi  burchagiga 

yo‘nalgan 



nn

a

a

a

,...,


,

22

11



 elementlaridan tuzilgan diagonaliga uning 

bosh diagonali

o‘nq  yuqori  burchagidan  chap  quyi  burchagiga  yo‘nalgan 



1

)

1



(

2

1



,...,

,

n



n

n

a

a

a

 



elementlardan tuzilgan diagonaliga uning  

yordamchi diagonali

  deyiladi. 

        Bosh  diagonalidan  yuqorida  (pastda)  joylashgan  barcha  elementlari  nolga 

teng bo‘lgan  




 

 















nn

n

n

a

a

a

a

a

a

A





0



0

0

2



22

1

12



11

    

























nn



n

n

a

a

a

a

a

a

A





2



1

22

21



11

0

0



0

 

matritsaga



 

yuqoridan

 

uchburchak 

(

quyidan



 

uchburchak

)

 matritsa



 

deyiladi. 

        Bosh diagonalda joylashmagan barcha elementlari nolga teng bo‘lgan  















nn



a

a

a

A





0



0

0

0



0

0

22



11

 

 

matritsaga 

diagonal

 

matritsa

 

deyiladi.



   

         

Barcha  elementlari  birga  teng  bo‘lgan  diagonal  matritsaga


Download 437,33 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish