I iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish uslubi

bir  qator  omillar  taqozo 
qiladiki, 
ularning ichidan quyidagilar asosiy o'rinni egallaydi: 
- xo'jalik aloqalarining baynalminallashuvi; 
- xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi; 
- umum jahon fan-texnika revolutsiyasi; 
- milliy iqtisodiyot ochiqligining kuchayishi. 

---

Qiyosiy ustunlik nazariyasi. 
Iqtisodiy rivojlanishning milliy andozasidan jahon andozasiga 
o'tish  va  xalqaro  iqtisodiy  integratsiyaning  rivojlanishi  mamlakatlarning  xalqaro  iqtisodiy 
munosabatlarda  qatnashishi  milliy  iqtisodiy  manfaatlarga  qanday  darajada  javob  beradi?  —degan 
savolni qo'yadi. Bu savolga javob topishga iqtisod fani ilgaridan qiziqib kelgan. Jumladan, A.Smit 
xalqaro  mehnat  taqsimoti  masalasini  taxlil  qilib,  qanday  tovarlarni  eksport  qilish  va  qaysilarini 
import  qilish  qulayligi  to'g'risidagi  o'z  qarashlarini  bayon  qilish  asosida  «mutloq  ustunlik» 
nazariyasini  ilgari  surgan.  D.Rikardo  o'zaro  foydali  savdo  va  xalqaro  ixtisoslashuvning  ancha 
umumiy prinsiplarini shakllantirib, «qiyosiy ustunlik» nazariyasini ishlab chiqqan. U nafaqat milliy 
xo'jaliklar  o'rtasidaga,  balki  milliy  xo'jalik  ichidagi  mintaqalar,  korxonalar  o'rtasidagi  har  qanday 
mehnat taqsimotining ustunliklarini asoslab beradi. 
Mamlakatlar  o'rtasida  xalqaro  savdo  munosabatlari  o'rnatilganda  ayirboshlash  qanday 
nisbatlar  asosida  ro'y  beradi  degan  savol  tug'iladi.  Rikardoning  xalqaro  ixtisoslashuv  ustunliklari 
haqidagi xulosalari, bu muammoni chuqurroq tadqik qilish uchun boshlanii nuqta bo'ladi. Jumladan, 
Dj. Mill' ishlab chiqarish xarajatlarining turli nisbatlari o'rtasida. 
O'rnatiladigan  almashuv  mutanosibligi  tovarning  har  biriga  jahon  taklifi  va  talabi  hajmiga 
bog'liq ekanligini ko'rsatadi. 
Iqtisodiy  nazariyada  xalqaro  ixtisoslashuvning  ustunliklarini  asoslash  Rikardoning  klassik 
sxemasi  bilan  cheklanmagan.  XX  asrda  xalqaro  ixtisoslashuvning  qonuniyatlarini  ko'plab 
iqtisodchilar:  jumladan,  S.  Xeksher,  B.  Olin,  Dj.  Keysen,  V.  Leontev  va  boshqalar  tomonidan 
tadqiq  qilindi.  Xalqaro  ixtisoslashuvning  qonuniyatlarini  yanada  chuqurroq  tushunish  qiyosiy 
xarajatlar taxlili asosida ko'p omilli andoza tuzishga olib keldiki, unda tovarlar harakati bilan birga 
ishlab  chiqarish  omillarining  davlatlararo  erkin  harakati  imkoniyatlari  hisobga  olindi.  O'tkazilgan 
tadqiqotlarda nafaqat tarmoqlararo, balki tarmoqlar ichida va mintaqa  o'rtasidagi ixtisoslashuvning 
qonuniyatlari,  mamlakatning  material,  kapital,  mehnat  va  fan  sig'imini  tovarlarga  ixtisoslashuv 
sabablari  ochib  berishi.  Ixtisoslashuvga  fan  va  texnika  taraqqiyoti  hamda  texnologik  o'zgarishlar 
sur'ati va xarakteri ta'sirining xususiyatlari aniqlanadi.