I iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish uslubi

Davlat  budjeta  -bu  davlat 
xarajatlari  va  ularni  moliyaviy  qoplash  manbalarining  yillik  rejasidir. 
Davlat  daromadlari  va 
xarajatlarining  asosiy  qismi  davlat  budjeti  orqali  o'tadi.  Uning  asosiy  vazifasi  moliyaviy  vositalar 
yordamida iqtisodiyotni samarali rivojlantirish va umumdavlat miqyosidagi ijtimoiy vazifalarni hal 
qilsh uchun sharoit yaratishdir. 
Umumdavlat  budjeti  bilan  birga  hokimiyat  quyi  organlarining  (viloyat,  tuman  va  shahar) 
budjeti ham mavjud bo'ladi. Bu mavjud moliyaviy resurslarni ancha to'laroq jalb qilish va ulardan 
samarali  foydalanish  imkonini  beradi.  Hokimiyat  quyi  organlari  budjetining  daromadlari  o'z 
hududidagi  korxonalar  daromadidan,  aholidan  olinadigan  soliqlar,  mulk  soliqlari  va  shu  kabilar 
orqali shakllanadi. 
Ularning  daromadi  qisman  davlat  budjetidan  beriladigan  subsidiyalar  xisobiga  ham 
to'ldiriladi.  Hokimiyat  kuyi  organlari  budjet  mablag'lari  tegishli  xududda  ta'lim,  sog'liqni  saqlash, 
obodonchilik, yo'l qurilish va shu kabilarga sarflanadi. 
Davlat  mol-mulkiy  va  shaxsiy  sug'urtasi  umumdavlat  moliyasining  keyingi  bo'g'ini 
hisoblanib, mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar va fuqarolarga joriy qilinadi. majburiy 
va  ixtiyoriy  bo'lishi  mumkin.  Bu  maqsadlar  uch  fondlar  korxona  va  aholining  to'lovlari  hisobiga 
shakllanad Fond mablag'lari mol-mulkiy sug'urtasiga va shaxsiy sug'urta) pul to'lashni ko'zda tutadi. 
Shaxsiy sug'urta aholining pul jamg'armalarini tashki qilishning shakllaridan biri bo'lib ham 
xizmat qiladi. 
Jamiyat moliya tizimi  ijtimoiy siyosiy  va ma'rifat ishlari bilan shug'ullanuvchi tashkilot va 
muassasalarning moliyasi ni ham o'z ichiga oladi. Kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar  yoshlar, 
xotin-qizlar,  faxriylar  tashkilotlari,  ijodiy  uyushmalar,  sport  jamiyatlari  va  boshqa  ilmiy  ma'rifiy 
jamiyatlarning ham o'ziga xos moliyasi mavjud bo'ladi. Bunday ijtimoiy tashkilotlarning moliyaviy 
resurslarining  manbai,  tashkilot  a'zolarining  kirish  puli  va  badallari,  tijorat  faoliyatidan  kelgan 
daromad,  xomiylar  ajratgan  yoki  xayriya  qilgan  mablag'lardan  iborat  bo'ladi.  Jamiyat  moliya 
tizimida maxsus v xayriya fondlari ham alohida o'rin tugadi. Bu fondlar turl xo'jalik subyektlari va 
aholining pul mablasharini aniq bir maqsad yo'lida birlashtiradi va ishlatadi. 
Mazkur  fondlarga  respublikamizda  amal  qilib  turgan  Mahalla,  "Navro'z",  "Orol"  va 
"Ulug'bek" fondlarini misol qilib ko'rsatish mumkin. 
Bozor iqtisodiyotiga o'gib borish bshyun jamiyag moliya tizimida turli xil sug'urta (ijtimoiy 
sug'urta, tibbiy sug'urta) fondlari va budjetdan tashqari moliya fondlari (pensiya fondi, aholini ish 
bilan  ta'minlash  fondi,  tabiatni  muhofaza  qilsh  fondi,  tarixiy  yodgorliklarni  saqlash  fondi, 
tadbirkorlarga ko'mak berish fondi va boshqalarning ahamiyati ortib boradi.