Sanoat portlovchi moddalari portlaganda ajralib chiqadigan zaharli
gazlar va ularning xossalari
Sanoat portlovchi moddalari portlagandan ajralib chiqadigan zaharli gazlar va
ularning xossalari. Sanoat portlovchi moddalari portlaganda ma’lum miqdorda
quyidagi zaharli gazlar ajralib chiqadi:
Uglerod oksidi;
Azot oksidlari;
Oltingugurt angidridi;
Oltingugurtli vodorod;
Simob bug’lari;
Is gazi (karbonat angidrid).
Uglerod oksidi (CO) rangsiz, hidsiz gaz bo’lib, havoga nisbatan zichligi
𝜌
=0,967. +15
o
C haroratli suvda eriydi. Uglerod oksidining havo bilan aralashmasi
portlash xususiyatiga ega 12,5-74,2% bo’lsa portlaydi. Uglerod oksidi havo
tarkibida kam miqdorda bo’lganda, kuchli bosh og’rig’I, ko’p miqdorda bo’lganda
esa zaharlanish oqibatida hishsizlanish, sudirgi berish, havo yetishmasligi va bosh
aylanishi kuzatiladi. Uglerod oksidi bilan zaharlangan odamni toza havoga zudlik
bilan olib chiqish, yurak to’xtashi kuzatilganda esa sun’iy nafas berish lozim.
Uglerid oksidining atmosfera tarkibida ruxsat etilgan qiymati 0,0016% dan
oshmasligi shart. Havo tarkibida uning miqdori 0,017% ga yetganda
zaharlanish belgilari kuzatiladi. 0,05% bo’lganda bir marta nafas olganda ham
zaharlanish kuzatiladi.
Atmosfera tarkibida 0,13%ga yetganda xavfli zaharlanish kuzatiladi. 0,42%
ga yetganda o’lim bilan tugaydi.
Azot oksidlari uglerod oksididan ham xavfliroq, zaharliroq bo’lib, kuchli
hidga ega, rangi qo’ng’ir sariq. Portlatish ishlaridanso’ng azot oksidi NO
ko’rinishida ajralib chiqib, atmosfera tarkibidagi kislorod bilan birikib NO
2
yoki
N
2
O
4
gaziga aylanadi. Havo tarkibida namlik mavjud bo’lganda hamda kon hajmini
devorlaridagi namlik bilan birikib azot kislotasini hosil qiladi. Havo tarkibida 0,02%
bo’lganda qisqa muddatli nafas olishda ham o’lim bilan tugaydi. Azot oksidining
ruxsat etilgan miqdori 0,0001%.
Oltingugurt angidridi rangsiz gaz bo’lib, nordon ta’mga ega va kuchli zaharli
gaz hisoblanadi. Namlik bilan birikib, oltingugurtli kislotani hosil qiladi. Havo
tarkibidagi miqdori 0,03% bo’lganda inson hayoti uchun xavfli, ruxsat etilgan
miqdori 0,0007%.
Oltingugurtli vodorod (H
2
S) rangsiz, aynigan tuxumning hidi keladigan
shirin ta’mli gaz. Havo tarkibida 4,6% dan 46%gacha bo’lganda portlash
xususiyatiga ega, 0,05% bo’lganda inson hayoti uchun xavfli, ruxsat etilgan miqdori
0,00066%.
Simob bug’lari rangsiz, hidsiz va ta’msiz gaz bo’lib, markaziy nerv sistemasi
va buyrakda og’riq bo’lishi bilan kechadi. Ruxsat etilgan miqdori 0,00001 mg/litr,
yoki 0,0000008%ga teng.
Is gazi (SO
2
) zaharli emas, lekin yer ostida ishlovchilar uchun xavfli.
Zaharlanish kuzatilmaydi. SO
2
ning konsentratsiyasi ko’p bo’lganda yurak urish
ritmi o’zgaradi. Bosh og’rishi, quloq bitib qolishi kuzatiladi.