O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

Umumiy psixologiya
 
Shaxs psixologiyasi 
Psixikaning taraqqiyoti 
Qiyosiy psixologiya
 
Ijtimoiy psixologiya
 
Guruh psixologiyasi 
Oila psixologiyasi 
Etnopsixologiya
 
Pedagogik psixologiya
 
Ta‟lim psixologiyasi 
Tarbiya psixologiyasi
 
Yosh davrlari 
psixologiyasi
 
Bolalik davri 
O‟smirlik davri
 
Yuridik psixologiya
 
Kriminalistika 
Sud psixologik ekspertiza 
Tergov psixologiyasi
 
Tibbiyot psixologiyasi
 
Psixoterapiya 
Patopsixologiya 
Psixopotologiya
 
 
Demak,  bugungi  psixologiya  fani  va  uning  tarmoqlarining  predmetini 
belgilashda  yoshlar  ongida  to‟g‟ri  dunyoqarashni  milliy  istiqlol  g‟oyalari  va  uning 
asosiy  tushunchalari  va  tamoyillari  asosida  shakllantirish  masalalari  nuqtai  nazaridan 
yondashish katta amaliy ahamiyat kasb etadi. 
 
 

---

17 
 
Zamonaviy psixologiya fanining asosiy sohalari. 
Inson  o‟zining  kimligini  anglashga  intilishdan,  o‟z  ruhiy  dunyosini va  o‟zgalar 
ruhiyatini  bilish  istagi  paydo  bo‟lishdan,  tabiat  va  jamiyat  xrdisalarini  tushunishga 
extiyoj  sezishdan,  o‟tmish,  hozirgi  zamon,  kelajak  haqida  mulohaza  yuritishdan 
e‟tiboran  psixologiya  fan  sifatida  rivojlana  boshladi.  Psixologik  bilimlar  juda  uzoq 
o‟tmish  tarixga  ega  bo‟lsada,  lekin  u  fan  sifatida  falsafadan  XIX  asrga  kelib  ajralib 
chiqdi.  Psixologiyani  alohida  fan  sifatida  ajralib  chiqishiga  o‟sha  davrda  kishilik 
jamiyatida yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy o‟zgarishlar sabab bo‟ldi, chunki 
bular  ijtimoiy  zaruriyatning  taqozosi  edi.  Psixologik  holatlarni  tadqiq  qilish,  ya‟ni 
psixika  mohiyatini  tushunish  maqsadida  o‟sha  davrda  eksperimental  ilmiy-psixologik 
laboratoriyalar vujudga kela boshladi. 
XIX asrning oxiri va XX asrning boshlariga kelib psixologiya fani to‟g‟risidagi 
ilmiy  tushunchalarda  keskin  o‟zgarishlar  yuzaga  keldi  va  ularning  ta‟siri  natijasida 
psixologiyaning tadqiqot obyekti sifatida insonga muhitning ta‟siri, uning xulq-atvorini 
o‟rganish  muammolari  tanlab  olindi.  Shu  davrda  psixologiya  fanining  rivojlanishiga 
ijobiy  hissa  qo‟shgan  bir  qator  konsepsiyalar,  nazariyalar,  oqimlar  va  yo‟nalishlar 
vujudga keldi. 
Bixeviorizm 
- AQShda E.Torndayk, D.Uotson kabi olimlar dastlab hayvonlarda 
keyinroq  odamlar  xulqini  o‟rganish  asosida  xulq-  atvor  psixologiyasini  yaratdilar. 
Bixeviorizmning  formulasi  SR  (Stimul  Reaksiya)  tasirga  javob  berishdan  iboratdir. 
Bixeviorizm  yo‟nalishlari doirasida o‟tkazilgan ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar avvalo 
amerikalik  olimlar  K.Xoll  va  V.Skinnerlar  nomi  bilan  bog‟liq.  Ular  va  ularning 
izdoshlari  hisoblangan  K.Miller,  D.Dollard,  J.Tibo,  G.Kelli  va  boshqalar  diada  –  ikki 
kishi o‟rtasidagi munosabatlarning xilma-xil eksperimental ko‟rinishlarini tadqiq qilib, 
ularda matematik o‟yin nazariyasi elementlarini kuzatdilar.  
Klassik  bixeviorizmdan  farqli  o‟laroq  ijtimoiy-psixologik  bixevioristlar 
hayvonlar o‟rniga laboratoriyaga naqd pulga odamlarni taklif eta boshladilar, shuning 
uchun  ham  ularning  g‟oyasida  biologizm  va  mexanizm  tarzda  ilgarigi  hayvonlarda 
to‟plangan dalillar modelini insonlarda qo‟llash hollari kuzatildi. 
Neobixeviorizm 
-  tajriba  yo‟li  bilan  ta‟sirni  o‟rganish,  oraliq  uzilishlar  bo‟lishi 
haqida,  buning  asosida  geshtalt,  ya‟ni  tasvir  haqidagi  ta‟limotdir.  Uning  asoschilari 
E.Tolmen  hisoblanadi,  xuddi  shu  ta‟limot  asosida  avstriyalik  vrach  psixiatr  Z.Freyd 
psixoanaliz  ta‟limotini  yaratdi.Tushunish  psixologiyasi  -  bu  oldindan  his  etish  ya‟ni 
intuitsiyaga  asoslangan  qarash  bo‟lib,  uning  asoschisi  V.Dilten  (1833-1911) 
hisoblanadi. U tabiiy ilmiy va diniy ilmiy degan ikki yo‟nalishdagi fanlar tizimini taklif 
qildi.  
Freydizmning
  jahon  ilmi  va  malakiyoti  uchun  ta‟siri  shu  qadar  katta  bo‟ldi-ki, 
jamoadagi yoki guruhiy ongsizlik g‟oyasini ilgarni surgan K. Yung hamda individual 
psixologiyani  targ‟ib  etgan,  A.Adler  va  ularning  izdoshlari  bu  kontseptsiyani  yanada 
rivojlantirishga  o‟z  hissalarini  qo‟shdilar.  Bu  nazariya  va  kontseptsiya  hanuzgacha 

---

18 
 
shaxs psixologiyasini, psixoanaliz esa psixoterapiyani o‟rganishda asosiy metodlardan 
biri sifatida qo‟llanilib kelinmoqda.  
Neofreydizm
  -  avstriyalik  A.Alfred  (1870-1937)  shveytsariyalik  Yung  Karl 
Gustav  analitik  psixologiyani,  amerikalik  Xorney  (1885-1952)  psixoanaliz  ta‟limoti 
asosida  o‟z  nazariyalarini  yaratdilar,  unga  muvofiq  odam  tashqi  ta‟sirga  javoban  o‟z 
strategiyasini  ishlab chiqadi,  ya‟ni  odamlarga intilish  yoki odamlardan  qochish,  unga 
qarshi  chiqish  yoki  yonbosish  ishtiyoqida  bo‟ladi.  Har  doim  nevrotik,  konflikt 
holatidan chiqish yo‟llarini qidiradi.