O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya

Kuzatish metodining
 asosiy afzalligi shundan iboratki, kuzatish tabiiy sharoitda 
o‟tkaziladi,  kuzatish  kuzatilayotgan  shaxslarning  odatdagi  xulq-atvorlarini 
o‟zgartirmaydi.   Kuzatishni bitta odam ustida ham va bir guruh shaxslar ustida ham 
olib borish mumkin. Bu metod bolalar bog‟chasi guruhlaridagi yoki maktab sinfidagi 
bolalarni  o‟rganish  uchun  qulaydir.  Kuzatish  metodining  kamchiligi  uning  anchagina 
mehnat talab qilishidir. Tadqiqotchi psixologni xulq-atvorning istalgan qiyofada emas, 
balki  aniq  tadqiqot  vazifalari  bilan  bog‟liq  holda  namoyon  bo‟lishigina  qiziqtiradi. 
Shuning uchun kuzatiluvchi shaxs xususiyatlari va psixik holatlarining o‟ziga kerakli 
tarzda namoyon bo‟lishini kutib turishi kerak. Bundan tashqari, psixik xususiyatlarning 
yakka  holda  namoyon  bo‟lishini  kuzatish  va  qayd  qilish  etarli  emas.  Tadqikotchi    u 
yoki bu xususiyatlarning xarakterligiga, tipikligiga ishonch hosil qilishi kerak. Bundan 
tashqari eksperimental psixologiyada quyidagi metodlardan foydalanish mumkin. 
     
Eksperiment 
metodining  asosiy  farqi  va  afzalligi  shundan  iboratki,  bunda 
tadqiqotchi o‟z hoxishi bilan qandaydir psixik jarayon yoki xususiyatni yuzaga keltirib 
psixik  hodisaning  tashqi  sharoitga  bog‟liqligini  tekshirib  ko‟rishi  mumkin. 
Eksperiment metodining ana shu afzalligi uning psixologiyada keng qo‟llanilishi bilan 
tushuntiriladi.  Empirik,  ya‟ni  tajriba  yo‟li  bilan  qo‟lga  kiritilgan  faktlarning  asosiy 
ko‟pchiligi  psixologiyada  eksperimental  yo‟l  bilan  olingandir.  Biroq  har  qanday 
tadqiqot  qilinadigan    vazifalarga  eksperimentni  qo‟llab  bo‟lmaydi.  Masalan,  agarda 
psixik jarayonlar va funksiyalar ko‟proq eksperiment yo‟li bilan o‟rganilsa, shaxsning 
birmuncha  sodda  xususiyatlari  (temperament,  qobiliyatlar)  ham  shu  metodda 
o‟rganiladi. Lekin xarakterning va qobiliyatlarning murakkab turlarini hali eksperiment 
metodi bilan o‟rganib bo‟lmaydi. 

---

14 
 
    
  
Suhbat  metodi.
  Bu  metod  tadqiqotning  turli  bosqichlarida  qo‟llaniladi: 
masalan, dastlabki tanishish bosqichida ham boshqa metodlar, ayniqsa, kuzatish metodi 
orqali qo‟lga kiritilgan xulosalarni aniqlashda qo‟llaniladi. Suhbat metodidan mohirlik 
bilan foydalanish juda qimmatli natijalarga erishishga yordam berishi mumkin.