Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «kasb ta'limi»

8.2.  Didaktik  tamoyillar:  onglilik  va  faollik,  tizimlilik,  nazariya  va 

amaliyot birligi, ta'lim-tarbiya birligi, ko'rsatmalilik. 

Didaktika prinsiplari o'z navbatida o'qitish, ta'lim berish uslublarini va tashkiliy 

shakllarini ham belgilab beradi. 

Ta'lim berish (didaktika)ning asosiy prinsiplari quyidagilar: 

- onglilik va faollik; 

- ilmiy va tizimlilik; 

- nazariya va amaliyot birligi; 

- ta'lim-tarbiya birligi; 

---

- ko'rsatmalilik; 

Ta'limning  onglilik  va  faollik  prinsipi  o'quvchilarning  bilish  faoliyatiga  asos 

olingan  qoida  sifatida  uchta  muxim  jixatini:  o'quvchilar  tomonidan  o'quv 

materialining ongli ravishda tushunilishini, o'quv mashg'ulotlariga ongli munosabatda 

bo'lishni, bilish faoliyatining shakllanishini o'z ichiga oladi. 

Ta'limning  ilmiy  va  tizimlilik  prinsipi  bizni  qurshab  olgan  olamni  bilish 

jarayoni  murakkab,  ziddiyatli  bo'lib,  xar  xil  boskichlar,  shakl  va  metod  hamda 

vositalarini  o'z  ichiga  oladi.  Ilmiy  bilish  hodisadan  mohiyatga,  narsaning  tashqi 

ta'siridan uning ichki tuzilishini tasvirlashga o'tishdan iboratdir. Agar o'quv materiali 

o'quvchini qonunlar, tushunchalar, formulalar va teoremalar olami  bilan tanishtirsa , 

bunday  bilimlar  ilmiy  bilimlar  deb  ataladi.  Ular  aqliy  rivojlanish  uchun  etakchi 

axamiyatga  egadir.  Fakat  ana  shunday  bilimlargina  o'quv  predmetining  ilmiy 

mazmunini  o'zlashtirib  olishga,  kelgusida  esa  fan  asoslarini  chuqurroq  egallab, 

mehnatda faol ishtirok etishga imkon beradi. 

Nazariyaning  amaliyot  bilan  bog'liqlik  prinsipi-o'quvchilar  o'zlashtirgan 

bilimlari ularning bevosita hayot faoliyatida qo'llagan yoki dasturilamal bo'lib xizmat 

qilgandagina  axamiyatli  ekanligiga  ishora  kiladi.  Amaliyotda  qo'llanmagan  bilimlar 

asossiz bo'lib, kiska vaqt davomida unutiladi. 

Ta'lim  va  tarbiyaning  birligi  qoidasi.  Yoshlarga  ta'lim  berish,  tarbiyalash  va 

ularning  umumiy  rivojlanishlarini  bir  butunlikda  amalga  oshirish  zarur.  Ta'lim 

tizimida  ta'lim  va  tarbiyaning  birligi  qoidasi  asosiy  va  etakchi  qoidalardan  biri 

hisoblanadi. Ta'lim jarayonida o'tilayotgan katta va kichik mavzularning mazmunidan 

kelib chiqadigan tarbiyaviy tomonlarini to'g'ri belgilash va uni ta'lim bilan birga, bir 

butunlikda  amalga  oshirishni  ta'minlash  muhim  axamiyatga  ega.  Demak,  bir  butun 

ta'lim  jarayoni  ikki  o'zaro  bog'liqlik:  hayotni  bilish  va  unga  bo'lgan  munosabatni 

tarkib toptirish jarayoni bilan ajralib turadi.  

Ta'limda  ko'rsatmalilik    prinsipi  didaktik  qoidalardan  biri  bo'lib,  u  o'qitish 

jarayonining  sifatini  ortiradi,  o'quvchilarning  bilim  olishlarini  osonlashtiradi. 

Ko'rsatmalilik  prinsipi  idrok  etishni  osonlashtirishi  va  nazariy  bilimlarni  hayot,  

amaliyot bilan bog'lash imkonini beradi. Bu qoida o'qitish jaryonida ko'rish eshitish, 

hid bilish, teri muskul-xarakat kabi sezgi organlarining bir yo'la ob'ekt ustida safarbar 

kilinishini  talab  etadi,  shuningdek  o'rganilayotgan  hodisalarga  qizikishni  oshiradi, 

bilimlarni puxtarok egallashga yordam beradi.