Zoologiya uzb 2017. indd

Reflekslar.
 Agar baliqni biror narsa bilan turtsak, u o‘zini 
tezlik bilan chetga oladi. Bu jarayon quyidagicha sodir bo‘ladi. 
Ta’sir sezgi hujayralari tolalari orqali markaziy nerv sistema-
sining bosh miya yoki orqa miya qismiga uzatiladi. U yerdan 
ta’sirga hosil bo‘lgan javob tegishli organlarga uzatiladi. Organ-
lardagi muskullar qisqarishi tufayli organizm ta’sirga javob bera-
di. Baliqlar o‘z o‘ljasini sezganida ham xuddi shunga o‘xshash 
holat sodir bo‘ladi. Zog‘ora baliq chuvalchangni ko‘rganida hosil 
bo‘lgan qo‘zg‘alish ko‘rish nervi orqali markaziy nerv sistemasiga 
boradi, u yerdan javob  nerv tolalari orqali muskullarga kela-
di. Bu 
ning natijasida baliq o‘ljasini ushlab oladi. Hayvonlar 
ning 
ta’sirga shunday javob qaytarish reflekslari tug‘ma bo‘lganidan 
shartsiz reflekslar, ya’ni instinkt deyiladi. Shartsiz ref 
lekslar ir-
siy bo‘lib, baliqlarning hayoti davomida o‘zgarmasdan saqlanib 

---

111
31-§. Nerv sistemasi va sezgi organlari
qoladi va nasldan naslga o‘tadi. Bitta turga kiruvchi hamma 
hayvonlarning shartsiz reflekslari bir xil bo‘ladi.
Shu bilan birga hayvonlarning hayoti davomida hosil bo‘ladigan 
reflekslar ham bor. Agar akvariumdagi baliqlarga biror signal bilan 
ta’sir etib, masalan, chiroq yoqib oziq berilsa va bunday oziqla-
nish bir necha bor takrorlansa, bu signal oziq berilmaganda ham 
baliqlarni jalb qila boshlaydi. Hosil bo‘lgan bunday reflekslar shartli 
reflekslar deyiladi. Shartli reflekslar nasldan naslga o‘tmaydi va uzoq 
saqlanib qolmaydi.
1. Baliqlarning orqa miyasi qanday tuzilgan?
2. Baliqlarning qaysi sezgi organlari rivojlangan?
3. Yon chiziqlar qanday vazifani bajaradi?
4. Baliqlarda shartsiz reflekslar qanday hosil bo‘ladi?
5. Shartli reflekslar qanday hosil bo‘ladi?
Baliqlar sezgi organlarini ular uchun xos belgilar bilan birga juftlab yozing:
a) ko‘zlar; 
 
 
1) sezgir hujayrali xaltachalar;
b) hid bilish;  
 
2) tananing ikki yonida joylashgan;
d) yon chiziqlar; 
 
3) qovoqsiz, yumilmaydi;
e) eshitish;   
 
4) bosh suyaklari bilan qoplangan;
f) ta’m bilish;  
 
5) og‘iz, halqum va tana yuzasida bo‘ladi;
g) tuyg‘u. 
 
 
6) mo‘ylovlardan iborat.
1. Baliqlar yon chiziq yordamida:
a) suv oqimi va tovushni payqaydi;
b) oziq mazasini biladi;
d) suv oqimi, bosimi va to‘siqni sezadi.
2. Baliqlar miyachasi:
a) harakatni boshqaradi;
b) hazm qilish organlari ishini boshqaradi;
d) nafas olish organlari ishini boshqaradi.