Ma'ruza 1 korxonaning investision faoliyati

д

И

М

М

Q

Э

1

0





 

Bu yerda: 

M

0

, M

1

 – mahsulot birligiga ishlab chiqarishda sarflanuvchi mehnat xarajatlari, 

mos ravishda qo’shimcha investisiyalar kiritilguncha va undan so’ng 

 

g)investisiyalarning har bir so’miga foydani oshirish: 





д

И

Ф

Ф

Q

Э

0

1





 

Bu yerda: 

---

F

0

,  F

1

  –  mahsulot birligiga to’g’ri  keluvchi foyda,  mos  ravishda qo’shimcha 

investisiyalar kiritilguncha va undan so’ng. 

ye) investisiyalarning qoplanish muddati. 

Investisiyalar  samaradorligini  keltirilgan  formulalar  asosida  (boshqaruv 

darajasini inobatga olgan holda) aniqlash ishlab chiqarishni rivojlantirishga qancha 

miqdorda investisiya kiritilgan va uning natijasi qanday degan savolga javob beradi, 

ya’ni u investisiyalarning mutlaq (absolyut) samaradorligini tavsiflaydi. 

Amaliyotda  ko’pincha  investision  qarorlarning  turli  xil  variantlari  ko’rib 

chiqilib, ulardan eng maqbulini tanlab olishga harakat qilinadi. Bu maqsadda kapital 

qo’yilmalarning  solishtirma  iqtisodiy  samaradorlik  ko’rsatkichlari  qo’llanib,  ular 

quyidagi formula asosida aniqlanadi: 

 

E

n

 = TN Q Ye

n

 ×K                min 

Bu yerda: 

TN - mahsulot tannarxi; 

K - kapital qo’yilmalar; 

Ye

n

 - kapital qo’yilmalarning samaradorlik normasi. 

Agar investision qarorlarning bir nechta variantlari ko’rib chiqila-digan bo’lsa, 

keltirilgan xarajatlar eng minimal bo’lgan variant tanlab olinadi. 

Iqtisodiy  samardorlikni  baholash  jarayonida  kiritiluvchi  investi-siyalarning 

qoplanish  muddatini  aniqlashning  o’ziga  xos  o’rni  bo’lib,  u  quyidagi  formula 

asosida aniqlanadi: 

T

ok

 =K / (F

r1

 – F

r0

) 

Bu yerda: 

K- asosiy ishlab chiqarish fondlariga kiritiluvchi kapital qo’yilmalar hajmi; 

F

r1

- rejalashtirilayotgan davrning so’nggi yilidagi foyda; 

F

r0

 - bazis yildagi foyda (rejadan oldingi davrning so’nggi yili). 

Kapital qo’yilmalarning samaradorlik koeffisiyenti qoplanish mudatiga teskari 

bo’lgan kattalikdir. U quyidagi formula asosida hisoblanadi: 

Ye = (F

r1

 – F

r0

) / K 

---

Vaqt  omili,  ayniqsa,  investor  (buyurtmachi)  nuqtai  nazaridan  kiritilayotgan 

resurslarning haqiqiy samaradorligini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi. Shu 

sababli  qurilish,  qayta  tiklash  va  kengaytirish,  shuningdek,  mavjud  ishlab 

chiqarishni zamonaviylashtirish ishlari qanchalik tez bajarilsa, investor va pudratchi 

uchun  shunchalik  foydali  bo’ladi.  Qurilgan  obyektni  muddatidan  avval 

foydalanishga  topshirishdan  olinuvchi  qo’shimcha  foyda  (E

kf

)  orqali  iqtisodiy 

samara quyidagi formula asosida aniqlanadi: 

E

kf

 = Ye

n

 F (T

sh

 – T

a

) 

Bu yerda:  

Ye

n

 - samaradorlikning normativ koeffisiyenti;  

F-muddatidan avval foydalanishga topshiriluvchi asosiy fondlar qiymati; 

T

sh

 - obyektni foydalanishga topshirishning shartnomadagi muddati; 

T

a

 - obyektni foydalanishga topshirishning amaldagi muddati. 

Obyektlarni  foydalanishga  topshirishning  shartnomadagi  va  amaldagi 

muddatlari o’rtasidagi farq mazkur formulada (T

sh

 – T

a

) yil ulushida aks ettirilishi 

lozim  (vaqt  ko’rsatkichi).  Agar  T

sh

  <  T

a 

bo’lsa,  ya’ni  obyektni  foydalanishga 

topshirish  muddati  o’tib  ketadigan  bo’lsa,  investor  kutilayotgan  foydani  olishdan 

mahrum  bo’ladi  va  boshqa  chiqimlarga  duch  kelib,  bu  narsa  hisobiy  samaraning 

salbiy bo’lishiga olib keladi. Shu sababli qurilish yoki korxonani qayta tiklash va 

kengaytirish ishlari, obyektlarning sifat ko’rsatkichlariga ta’sir ko’rsatmagan holda 

qanchalik tez amalga oshirilsa, investisiyalar samaradorligi mos ravishda shunchalik 

yuqori bo’ladi. 

Misol. Mini-zavod qurilishining smetaga ko’ra qiymati 14,5 mln so’mni tashkil 

etadi.  Qurilishning  normativ  muddati  -  2,5  yil.  Amalda  zavodni  2  yilda  qurib 

bitkazish  mo’ljallanmoqda.  Zavodning  asosiy  fondlari  qiymati  oshishiga  olib 

kelmaydigan xarajatlar qiymati 450 ming so’mga teng. Samaradorlikning normativ 

koeffisiyenti - 0,2. 

Zavodni muddatidan oldin qurib bitkazishning iqtisodiy samarasi quyidagicha: 

E

dp

 q 0,2 (14,5 - 0,45) * (2,5 - 2) = 1,4 mln. sum.