Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

4.1.-rasm. Elektron tijoratning iste’molchilar guruhi bo‘yicha turlari 
 
Elektron tijorat modelining asosiy ko’rinishlari. 
Elektron bozorda marketingni yuritishning xususiyatlarini tavsiflashdan oldin 
shu  paytgacha  shakllangan  elektron  tijorat  asosiy  tushunchalarini  aniqlashtirib 
olish zarur. 
Kompyuter  tizimlari  samaradorligini  oshirish  va  tarmoq  texnologiyalarining 

---

67 
 
mukammallashtirilishi  yangi  iqtisodiy  faoliyat  turi  -  elektron  tijoratning 
shakllanishiga  olib  keldi.  Elektron  tijorat  -  tijoratning  o’ziga  xos  turi  bo’lib, 
axborot  texnologiyalarini  ishlab  chiqarish,  savdo  va  mahsulotlar  va  xizmatlarni 
taqsimlash  jarayonlariga  ma‘lum  ma‘noda  tadbiq  qilish  orqali  amalga  oshiriladi. 
Elektron  tijorat  asoslarini  ko’rib  chiqish  o’rganilayotgan  fan  sohasi  uchun  kalit 
tushunchalar  va  ta‘riflarni  shakllantirish  maqsadga  muvofiq.  Bugungi  kunda 
ishlatilayotgan  ta‘rif  va  iboralar  ularning  mualliflarining  mutaxassis  tayyorgarligi 
va  orttirilgan  tajribasiga  mos  kelib,  iqtisod  sohasidagi  voqealarni  faqat  qisman 
qamrab  oladi  va  bir  qancha  nuqtai  nazarlarni  o’zida  aks  ettiradi.  Masalan,  IBM 
kompaniyasi mutaxassislarining ta‘rifiga ko’ra "Elektron biznes - bu asosiy biznes 
jarayonlarni  Internet  texnologiyalar  orqali  amalga  oshirish".  Internet  biznes 
ensiklopediyasining  ta‘rifiga  ko’ra  esa  u  foyda  olish  maqsadida  ichki  va  tashqi 
aloqalarni  amalga  oshirish  uchun  global  axborot  tarmoqlarining  imkoniyatlaridan 
foydalanadigan  har  qanday  biznes  faoliyat.  Bu  ta‘riflar  Internet  tarmog’ining 
rivojlanishi va amaliy qo’llanishi nuqtai nazaridangina iqtisod sohasida yuz bergan 
jarayonlarni  aks  ettiradi.  SHubhasiz,  milliy,  shaxsiy  va  korporativ  kompyuter 
tarmoqlarining  yagona  Internet  tarmog’iga  birlashishi elektron  tijorat  rivojlanishi 
va  mustahkamlanishi  jarayonlariga  sezilarli  ta‘sir  ko’rsatdi.  Lekin  ma‘lum 
doiradagi masalalarni echish uchun Internet tarmog’i tomonidan taklif qilinadigan 
usullar  majmuasi  sifatida  elektron  tijorat  savollarini  umumiy  yoki  elektron 
marketing  savollarining  qisman  ko’rib  chiqilishi  perspektiv  deb  hisoblab 
bo’lmaydi. CHunki tizimning maxsus texnik xususiyatlari iqtisodiy jarayonlarning 
ob‘ektiv tasvirini aniqlab berishga imkon bermaydi. 
Global  tarmoq  iqtisodiyoti  xususiyatlarini  tahlil  qilish  va  tashkilot, 
korxonalarning  elektron  tijorat  sohasidagi  tajribasini  o’rganish  bilan  yangi 
kategoriyalar  va  tushunchalarning  o’zaro  ta‘siri  hamda  bo’ysunish  darajasini  aks 
ettiruvchi  modelni  tuzish  va  bugungi  kun  talablariga  mos  keladigan  ta‘riflarni 
shakllantirish  mumkin.  Model  asosida  u  yoki  bu  tijorat  faoliyati  shakliga  mos 
tijorat  jarayonlar  -  biznes,  tijorat,  savdo,  marketing  turadi.  Bunda  YUNIDO 
ta‘rifiga  ko’ra  elektron  biznes  qo’llanishining  to’rt  bosqichi  -  marketing,  ishlab 

---

68 
 
chiqarish,  savdo,  to’lovlar  e‘tiborda  tutiladi.  Axborot,  kommunikatsiya 
texnologiyalari va  tizimlarini qo’llash darajasi chegara (o’lchov) bo’lib, u bo’yicha 
biznes (tijorat, savdo)ni elektron deb hisoblasa bo’ladi. 
XXI  asr  boshida  elektron  tijoratni  axborot,  telekommunikatsion  texnologiya 
va  tizimlarni  qo’llash  orqali  tijorat  jarayonlarni  amalga  oshirish  deb  tushunish 
kerak.  Ammo  tijorat  jarayonlarning  bir  qismi  innovatsion  texnologiyalarni 
ishlatmasdan  amalga  oshirilmoqda.  Bu  esa  "tijorat"  va  "elektron  tijorat" 
tushunchalarini  mustaqil  kategoriyalar  sifatida  ajratishga  imkon  beradi,  lekin  ular 
orasidagi farq asta-sekin yo’qolib bormoqda.