Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

2.2. Elektron tijorat tizimini asosiy ko‘rinishlari va ularning qo‘llanilish 
ko‘lami 
 
Hozirgi  elektron  tijorat  yuritishning  turli  xil  andozalari  qariyb  barcha 
mamlakatlarda,  iqtisodiyotning  turli  sohalarida,  turli  xil  hajmdagi  korxonalarda 
shuningdek davlat muassasalari va turli darajadagi vakolatli qonun chiqaruvchi va 
ijro etuvchi hokimiyat organlarida tarqalmoqda. Bu andozalarning umumiy -qabul 
qilingan tasnifi asosiga shartli ravishda mahsulot etkazib beruvchi va xaridor deb 
nomlash  mumkin  bo’lgan  elektron  tijoratning  o’zaro  aloqador  tomonlari  turlari 
qo’yilgan.  Bu  tavsifning  mazmuni  shundan  iboratki,  elektron  tijoratni  yuritish 
andozalari  mahsulot  etkazib  beruvchi  va  xaridorlarning  aniq  turlariga  qarab 
farqlanadi.  
Elektron tijorat yuritishning andozalari.  
Mahsulot  (tovar)  etkazib  beruvchi  va  xaridorlar  turkumiga  quyidagilar 
kiradi:  
Davlat (Government).  
Korxona (Business).  
Mijoz, iste‘molchi (Consumer).  
Hamkor (Partner).  
Korxona xodimi (Executive, emploee).  
Andoza  belgilanishi  mahsulot  etkazib  beruvchi  va  xaridor  nomlanishidan 
tuziladi.  Misol:  Ingliz  tilida  (Business  to  business)  yoki  o’zbek  tilida  (korxona-
korxona)  Business  to  consumer-korxona-iste‘molchi.  Andozaning  qisqartirilgan 
belgilanishi  sotuvchi  va  xaridorning  ingliz  tilidagi  nomlari  bosh  xarfidan  tuziladi 
va  ular  o’rtasida  ―2ǁ  raqam  qo’yiladi.  Hozirgi  vaqtda  iqtisodiy  rivojlangan 

---

38 
 
mamlakatda  turli  xil  darajada  quyidagi  andozalardan  foydalaniladi:  B2B,  B2S, 
V2R,  V2E,  S2B.S2S,  V2G,  G2R,  G2V:  (davlat  -  korxona)  va  R2G  (hamkor  -
davlat).  
Elektron tijorat andozalar tasnifi.  
Iqtisodning davlat sektori. Iqtisodning korporativ (xususiy) sektori:  
Yirik biznes; B2B; V2R; V2E; B2S.  
SHimoliy Amerika, G’arbiy Evropa va Rossiya mamlakatlarida hozirgi paytda eng 
keng tarqalgan elektron tijorat yuritish andozalari quyidagilar:  
B2B - korxona - korxona  
B2S - korxona - iste‘molchi  
S2S - iste‘molchi - iste‘molchi  
S2B - iste‘molchi -korxona  
"Korxona -korxona" andozasi xususiyatlari.  
"Ideal"  holatda  B2B  andoza  bo’yicha  elektron  tijorat  yuritish  tadbirkorlarning 
avtomatik  o’zaro  aloqadorligini ko’zda  tutadi.  Xorijda  B2B  andozasi 40  yil  oldin 
paydo bo’lgan va keng tarqalgan. B2B andozasidan foydalanishning ikki ko’rinishi 
bor:  
Birinchidan:  ikki  yoki  undan  ortiq  korxonalar  o’zaro  turli  xil  shartnomalar 
tuzadi.  Misol:  korxonalar  Internet  orqali  shartnoma  tuzishda  o’z  takliflarini 
yuborishlari,  hisob  varaqalarini  qabul  qilishlari  va  to’lovlarni  amalga  oshirishlari 
mumkin.  
Ikkinchidan:  B2B  sektorida  elektron  tijorat  yuritishning  rivojlangan 
tizimlarining  o’ziga  xos  xususiyati  bo’lib,  korporativ  axborot  tizimlari  bilan 
integratsiya  hisoblanadi.  SHunday  qilib,  istiqbolda,  nafaqat  xarid  va  sotuv 
jarayonining 
avtomatlashuvi, 
balki 
korxona 
boshqaruvining 
kompleks 
avtomatlashuvi masalalari echimi ham ta‘minlanadi.