Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

2.1-rasm. Elektron biznes, elektron va mobil tijoratning nisbati 
Bundan qo’rinib turibdiki elektron biznes o’z iga elektron tijoratni va mobil 
tizoratni  oladi.  Endi  elektron  tijoratga  ta’rif    berishimiz  lozim.  Tijorat  nima? 
Elektron tijorat nima degan savollarga javob berish lozim bo’ladi.  
Tijorat  – 
bu  savdo  va  savdovositachilik  faoliyati,  tovarlar  va  xizmatlarni 
sotishda  ishtirok  etish  yoki  sotishga  koʻmaklashish.  Keng  maʼnoda  tadbirkorlik 
faoliyati.  
Elektron  tijorat 
  (e-tijorat,  ingl.
"e-commerce"
)  -  bu  internet  orqali  savdo-
sotiq  amaliyotlarini  tashkil  etish. Ya’ni  internet  tarmog’i  orqali  savdo  va 
savdovositachilik  faoliyati,  tovarlar  va  xizmatlarni  sotishda  ishtirok  etish  yoki 
sotishga koʻmaklashishdir.  
Elektron  tijorat  (ET)  deganda  Internet,  intranet  yoki  ekstranet  tarmoqlarni 
ma'lumotlarni,  tovarlarni  yoki  xizmatlarni  sotib  olish,  sotish,  tashish  yoki  sotish 
uchun ishlatish tushuniladi.  
Elektron tijoratni o’ziga xos turlari mavjud bo’lib, ularga quyidagilar kiradi: 
-
 
Mobil tijorat; 
-
 
Elektron savdo; 
Mobil tijorat 
Elektron tijorat 
Elektron biznes 

---

34 
 
-
 
Elektron tijorat tashkilotlari; 
-
 
Elektron bozorlat va tarmoqlar; 
-
 
Elektron kim oshdi savdo platformlari. 
Elektron  tjoratdan  samarali  foydalanish  uchun  quydagi  vosifalardan 
foydalanish lozim bo’ladi: 
 
Mobil platformalar,  
 
ommaviy  axborot  vositalari  (Facebook,  telegramm,  twitter,  linkend 
va h.q.),  
 
on-line saytlar,  
 
web texnologiyalaridan 
Mobil  tijorat
  (MT)-  bu  mobil  hisoblash  vositalaridan  (smartfonlar  va 
planshetlar), simsiz ma'lumot tarmoqlaridan va tijorat operatsiyalarini (bitimlarini) 
amalga oshirish uchun mobil ilovalardan foydalanishga asoslangan tijorat faoliyati. 
Mobil  tijoratning  o'sishiga  mobil  Internetdan  foydalanuvchilar  sonining  keskin 
ko'payishi,  foydalanuvchilar  xarid  qiladigan  mobil  qurilmalar  sonining  ko'payishi 
sabab bo'ldi. 
Elektron  savdo
  (ES)  (англ.  Electronic  trading,  eTrading,  e-Trading)  –  bu 
Internet orqali savdo-sotiq faoliyatini amalga oshirish. Elektron tijorat tushunchasi 
o'z ichiga oladi qyudagilarni oladi: 
 
Onlayn  manbalar  orqali  ma'lumotlar,  mahsulotlar  yoki  xizmatlarni 
uzatish; 
 
Xizmatlarni elektron ko'rinishda taqdim etish; 
 
An'anaviy  savdo usullaridan  foydalangan holda  onlayn  tarzda  tashkil 
etish. 
Elektron  tijorat  dasturlarining  kelib  chiqishini  1970-yillarning  boshlarida 
kuzatish  mumkin,  bunda  pullar  elektron  shaklda,  asosan  moliyaviy  institutlari 
orasida  (elektron  pul  o'tkazish  [EFT]  nomi  bilan tanilgan), bu  orqali  mablag'larni 
bir  tashkilotdan  boshqasiga  yo'naltirish  mumkin  edi.  Biroq,  ushbu  dasturlardan 
foydalanish  yirik  korporatsiyalar,  moliyaviy  institutlar  va  boshqa  bir  nechta 
qat’iyatli bizneslar uchun cheklangan edi. Keyin elektron hujjat almashinuvi (EDI), 

---

35 
 
odatdagi  hujjatlarni  elektron  ravishda  uzatishda  foydalaniladigan  texnologiya 
paydo  bo'ldi.  Keyinchalik  EDI  moliyaviy  operatsiyalardan  boshqa  turdagi 
operatsiyalarga  kengaydi  (EDI  haqida  ko'proq  ma'lumot  olish  uchun  Online 
Tutorial  T2-ga  qarang).  Keyinchalik  sayyohlarni  bron  qilish  tizimlaridan  tortib, 
onlayn aktsiyalar savdosigacha bo'lgan yangi EC dasturlari paydo bo'ldi. 
Internet  1969  yilda  AQSh  hukumati  tomonidan  o'tkazilgan  tajriba  sifatida 
paydo bo'ldi va uning dastlabki foydalanuvchilari asosan akademik tadqiqotchilar 
va  boshqa  olimlar  edi.  Ba'zi  foydalanuvchilar  Internetda  shaxsiy  e'lonlar 
joylashtirishni  boshladilar.  EC  rivojlanishidagi  muhim  bosqich  1990-yillarning 
boshlarida  Umumjahon  Internetning  ("Internet")  paydo  bo'lishi  edi.  Bu 
kompaniyalarga  Internetda  matn  va  fotosuratni  taqdim  etish  imkoniyatini  berdi. 
1990-yillarning  boshlarida  Internet  tijoratlashtirilgach  va  foydalanuvchilar 
Umumjahon  Internetda  ishtirok  etishni  boshlaganlarida,