Yusuf Rashidov "yangi nashr"

2. 7. BOSIMLAR FARQINI O‘LCHASH BILAN GAZNING 

SARFINI ANIQLASH

Bunday uskunalar tarkibiga bosim farqi hosil qiluvchi toraytiruvchi 

moslama, differensial monometr va tutashtiruvchi naychalar kiradi. 

Bunday qurilmalarda gaz bosimini pasaytirish maqsadida diafragmalar, 

soplolar qo‘llaniladi. Bunda gaz yoki suyuqlik toraytiruvchi moslama-

dan o‘tganda, uning dinamik bosimi oshadi, statik bosimi kamayadi.

Sarf qancha ko‘p bo‘lsa, statik bosim pasayishi ham shuncha ko‘p 

bo‘ladi. Bunday moslamalarni qo‘llash uchun quvurda to‘g‘ri uchastka 

tanlab olinadi va bu uchastkada diafragmagacha kamida 8D

 

masofada 

hech qanday mahalliy qarshiliklar bo‘lmasligi kerak. Diafragmadan 

keyin ham kamida 5 D masofada shunday qarshiliklar bo‘lmasligi 

kerak. Bu yerda D – toraytiruvchi moslama o‘rnatilgan quvur diamet-

ri. Bu shart buzilsa, quvurdagi gaz oqimi tekisligi o‘zgarib, bosimlar 

farqi noto‘g‘ri chiqadi va hisoblangan sarfda ham xatolik katta bo‘ladi. 

Normal diafragma o‘rnatish uchun quvurning diametri d

sh

 > 50 mm 

bo‘lishi kerak va quyidagi shart bajarilishi kerak:

0,05 Θ m Θ 0,7,         m = d

2

/D

2

.

d – diafragma teshigi diametri (mm); D – quvur diametri (mm).

Toraytiruvchi moslamalarning hisobi, diafragmaning diametrini 

aniqlashga mo‘ljallangan. Diafragmaning hisobini bajarish uchun quyi-

dagilar ma’lum bo‘lishi kerak: quvurning ichki diametri, quvurdagi 

maksimal soatlik sarf, qo‘llaniladigan difmanometrning maksimal 

o‘lchash qobiliyati, diafragma oldidagi gazning absolut bosimi, 

gazning absolut harorati, gaz o‘tish davrida ideal gaz qonunlaridan 

chetga chiqish koeffitsiyenti, gazning normal sharoitdagi zichligi. Shu 

---

48

ko‘rsatgichlar asosida maxsus toraytiruvchi moslamalarni hisoblash 

albomidan foydalanib diafragma va soplolar hisoblanadi.

Toraytiruvchi moslamadagi bosim pasayishiga qarab quyidagi ifoda 

yordamida o‘tgan gazning sarfini aniqlash mumkin:

 m

3

/soat.

α – sarf koeffitsiyenti; ε

 

– tuzatish koeffitsiyenti (o‘tayotgan gazning 

kengayishini hisobga oluvchi); d – toraytiruvchi moslamaning diametri, 

(mm); R – gazning absolut bosimi (ata); T – gazning absolut harorati 

(K); K – ideal gaz qonunlaridan chetga chiqish koeffitsiyenti; h

20

 – bo-

simlar farqi (mm simob ustuni);