Qabul
qilish
Qayd
qilish
Ijro etish
Jo’natish
Saqlash
eksperiment usuli texnik vocitalar, ya’ni magnitofonlar, foto, video va kinokameralardan
foydalanish bilan tasniflanadi. Obzorlar tayyorlash va ayrim hollarda eksperiment anketa
so‘rovlari o‘tkazishni talab qiladi.
Anketa so‘rovlari birlamchi ma’lumotlar yig‘ish instrumentidir
.
Anketalar
respodentlarga mo‘ljallangan savollarga javoblardan iborat. Respodentlar - anketa
so‘roviga javob beruvchilardir. Anketa so‘rovi o‘tkazishda xato va kamchiliklarga yo‘l
qo‘ymaslik uchun ilgaridan juda aniq, tayyorgarlik ko‘rish zarur, bunday tayyorgarlik
jarayonida quyidagilarni aniqlab olish lozim:
• olinishi kerak bo‘lgan axborot;
• anketa turi va harakat usuli;
• har bir savolning mazmuni;
• har bir savolning lug‘atini aks ettirish;
• savollar ketma-ketligi va davomiyligi;
• anketaning jismoniy tasnifi.
Anketa tuzish yuqori malaka talab qiladi. Har bir savol, uni keng miqyosida
ishlatishidan tanlash orqali ba’zi xaridorlar orasida sinab ko‘rilishi kerak. Bozorni tadqiq
etuvchi tanlashni o‘rganish rejasini tuzishdan oldin uch asosiy savol bo‘yicha qaror qabul
qilishi zarur.
1. Aniq qilib kimdan so‘rash kerak?
2. Qancha kishidan so‘rash kerak?
3. So‘rovni qanday qilib o‘tkazish kerak?
Shaxsiy intervyu
-
so‘rov o‘tkazishning eng maqbul usullaridan biridir. Chunki
intervyur (intervyu o‘tkazuvchi) zarur hollarda anketada ko‘zda tutilgandan tashqari
ko‘proq savollar berishi va intervyuni o‘z shaxsiy kuzatishlari bilan to‘ldirishi mumkin.
Bu usulning kamchiligi uning ancha qimmatga tushushi va maxsus tayyorgarlikdan
o‘tgan mutaxassislar bo‘lishini talab qilishidir. Chunki turli vaziyatlarda: ko‘chada, uyda,
ishda va boshqa hollarda shaxsiy intervyu olishni bilish zarur.
Guruhli intervyu-6-10 kishi bilan bir vaqtda o‘tkaziladi. Ular ancha uzoq vaqtda
intervyu bilan mahsulot, servis savdoni tashkil qilish va marketingning boshqa
muammolari bo‘yicha baxs (suhbat) o‘tkazishadi. Tanlash hajmini aniqlash shuni
ko‘rsatadiki, tanlash hajmining kattaligi kichik hajmlariga nisbatan ishonchli natija
beradi. Lekin tajriba shuni ko‘rsatadiki, to‘g‘ri qaror qabul qilishi uchun javob bera
oluvchi barchadan so‘rash shart emas. Talab qilingan ishonchli natijalarga tanlash
reprezentativligi shartiga amal qilish orqali kam foiz aholini so‘rash orqali ham erishish
mumkin. Tanlash protsedurasi tadqiqot maqsadidan kelib chiqadi. Aniq tasniflarga
erishish uchun aholining jinsi, yoshi va ijtimoiy kelib chiqishini hisobga oluvchi ehtimolli
tanlashdan foydalanish lozim. Tadqiqot jarayonida so‘raluvchilar bilan aloqa (kontakt)
usulini ham aniqlab olmoq zarur. Belgilangan aholi guruhini telefon, pochta, shaxsiy
intervyu o‘tkazish va boshqa usullar bilan so‘rov o‘tkazish mumkin.
Telefonli so‘rov
-
eng tez axborot yig‘ish usulidir
.
Lekin telefonli so‘rovni faqat
telefoni bor kishilar orasidagina o‘tkazish mumkin. Chunki u o‘tkazilayotgan muammolar
bo‘yicha yetarli bilimga ega bo‘lishi bilan birga pedagogika, xaridorlar hulq-atvorini ham
yaxshi o‘rganmoq lozim.
Axborotlarning kelib chiqishi, manbayi, belgilanishi, qaysi maqsadga yo‘naltirishi,
murakkabligi ularga ishlov berish darajasiga qarab nihoyatda xilma-xil bo‘lganligi kabi
ularni yig‘ib olish, qayta ishlash va tayyorlashda ham xilma-xil usullardan foydalaniladi.
Ular, eng avvalo, ijrochi shaxslar tomondan qo‘l kuchi yordamida, qolaversa, o‘zi
yozadigan moslamalar yordamida yig‘ilishi, qayta ishlanishi, uzatilishi, tahlil qilinishi,
boshqarish uchun umumlashtirilishi va tayyorlanishi mumkin. Hozirgi kunda marketing
bo‘limlari,
sofmarketing
korxonalarida
axborotlarning
nihoyatda
ko‘p
va
murakkabligidan maxsus qurilmalar, registratorlar va boshqa turli maxsus mashina
texnikasidan foydalanilmoqda.
Axborot bilan ishlashning xarakteriga qarab marketingni boshqarishning texnika
vositalarini bir necha guruhlarga bo‘lish mumkin.
Ular:
• axborot olish vositalari;
• axborotni qayd etish va saqlash vositalari;
• axborotdan nusxa ko‘chirish va uni ko‘paytirish vositalari;
• axborot berish vositalari, axborotni hisoblash yo‘li bilan ishlash vositalaridan
iborat.
Axborot olish vositalari guruhiga o‘lchov asboblari, datchiklar, schyotchiklar,
qayd etiladigan moslamalar kiradi.
Marketing xizmat va bo‘limlarining umumiy qo‘llaniladigan ma’lumotlariga
bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun original-hujjatdan nusxa tayyorlanadi. Ko‘p miqdorda
nusxa tayyorlash jarayoni nusxa ko‘paytirish deb aytiladi. Axborotdan nusxa ko‘chirish
va ko‘paytirish vositasi sifatida nur yordamida nusxa ko‘chiradigan, elektrografik va
elektrostatik nusxa ko‘chiradigan elektron nusxa ko‘chirish, issiqlik energiyasi
yordamida nusxa ko‘chirish, ofset va trafaret yo‘li bilan bosib nusxa ko‘chirish,
gektografik bosmada va mikrofoto orqali nusxa ko‘chirish singari turli uskunalar
qo‘llaniladi.
Axborotni ishlash, hisoblash va boshqarish uchun tayorlash mashina texnikasi
vositalari yordamida amalga oshiriladi. Bajariladigan hisoblarning aniq va operativligiga
qo‘yiladigan talablarga qarab, shuningdek, ularning xarakteriga ko‘ra hisoblash jadvallari
va nomogrammalar, hisoblash asboblari, hisoblash mashinalari va kompyuterlar
ishlatiladi.
1-amaliy ish: Bilim: Word matn muharririda oyna elementlari, asboblar paneli haqida
tushunchaga ega bo’ladilar. Ko’nikma: Word dasturi oynasini sozlash, matnlarni yozish
va fayl ko’rinishida saqlash, shriftlar ko’rinishini o’zgartirish va matn chegaralarini
formatlash amallarini bajara oladilar. Word matn muharririda fayllarni qayta ishlay
oladilar. Amaliy ko’nikmaning bajarilish tartibi: 1. “Pusk” tugmasi bosiladi, ochilgan
menyudan “Все программы” (yoki Программы) bandi tanlanadi. Yana menyu ochiladi,
undan Microsoft Office va keyingi menyudan Microsoft Word bandlari tanlanadi. (Buni
keyinchalik qisqacha Pusk- Все программы - Microsoft Office - Microsoft Word deb
beramiz.). Bunda ekranga yozish uchun qog’oz beriladi. 2. Menyudan “Vid” bandini
tanlang. 3. Ochilgan menyudan “Панел инструментов” bandini tanlang. 4. Keyingi
menyudan “Стандарные” bandini tanlang. Bunda ekrandagi “Меню” qatoridan keyingi
asboblar paneli o’chadi. 5. Yana 2-3 qadamlarni qaytaring. Ekrandagi o’chgan qator yana
joyiga qaytadi. 6. Menyudan Вид-Линейка bandlarini tanlang. Bunda ekrandagi
gorizontal lineyka o’chadi. 7. 6 bandni yana qaytaring. Линейка joyiga qaytadi. 8. 5-6
qatorli matnni tering. Albatta matnning sarlavhasini ham yozing. 9. Menyudan «Файл» -
«Сохранить как» bandlarini tanlang. 10. Ekranga ochilgan «Сохранение документа»
oynasining «Имя файла» (Fayl nomi) bo’limiga klaviatura orqali o’z ismingizni tering
va oynadagi “Сохранить” tugmasini bosing. 11. Menyudan «Файл» - «Выход» bandini
tanlang yoki sarlavhalar qatorining o’ng tomonida joylashgan x tugmasini bosish orqali
matn muharriri ishini tugating. 12. Пуск-Все программы- Microsoft Office - Microsoft
Word banlarini tanlab Word dasturini ishga tushiring. 13. Menyudan «Файл» -
«Открыть» bandlarini tanlasangiz va ekranga “Открытие файла” muloqot oynasi
chaqadi. 14. Oynadagi ro’yxatdan ochilishi kerak bo’lgan fayl ustida sichqoncha
tugmasini bir marta bosing va oyna quyidagi “Открыть” tugmasini bosing. Ekranga fayl
ochiladi. 15. Matn kursorini sarlavhaning birinchi simvoli oldiga olib kelib
sichqonchaning chap tugmasini bosib turgan holda sarlavhaning oxirgi simvoligacha
tortiladi va qo’yib yuboriladi. Bunda matn qopa rangga bo’yaladi, ya’ni belgilanadi. 1 -
Rasm. Formatlash asboblar paneli 1-shruftlar o’lchamu, 2-mo’qroq shrift, 3 -matnning
ikki tomonini tekuslash tugmasi 16. Sichqoncha kursorini asboblar panelining J
tugmachasiga olib kelib, chap tugmasi bir marta bosiladi.(1rasm 2 raqamli tugma). 17.
Sichqoncha kursorini varaqning belgilanmagan eriga olib kelib, yana bir marta bosiladi
(bunda belgilash bekor qilinadi). 18. Menyudan «Правка» - «Выделить все» . (Butun
matn belgilanadi). 19. Asboblar panelidagi ikki tomonni tekislash tugmasini bosing.(
1rasm 3 raqamli tugma). 20. Matnning bir qatorini belgilang. 21. Matndan nusxa olish.
Buning bir nechta usuli bor: a) Menyudan « Правка» -«Копировать» yoki b) «Standart
asboblar panelidan ikkita qog’oz rasmli tugmachani sichqonchaning chap tugmasi bilan
bir marta bosish orqali (2 rasmdagi 1raqamli tugma) 2-Rasm. Standart asboblar paneli. 1-
Nusxa olish tugmasi, 2-olingan nusxani qog’ozga qo’yish tugmasi 22. Matn kursorini
yangi abzastga keltirish. Buning uchun (Enter) tugmasini bosish kerak. 23. Matnning
nusxasini qo’yish. Buning хam bir nechta usuli bor a) menyudan "Правка" - "Вставить"
yoki b) "Standart" asboblar panelidan papka va qog’oz rasmli tugmachani bosish bilan
amalga oshiriladi. (2 rasm, 2 raqamli tugma). Bu tugmani 3 marta bosing. 24. Birinchi
qatordagi yozuv o’lchamini 14 va rangini qizil rangga bo’yang. Buning uchun birinchi
qatorni belgilang (15 punkt). 1 - rasmda ko’rsatilgan 1 raqamli tugmani sichqonchaning
chap tugmasi bilan bosib, ochilgan ro’yxatdan 14 sonini tanlang va enter tugmasini
bosing. Bunda shriftlarning kattaroq bo’lganini ko’rasiz. Shriftlarning rangini o’zgartirish
uchun "Rasm chizish" asboblar panelidagi A rasmli tugmacha yonidagi uchburchakni
bosing (3 rasm, 1 raqamli tugmacha) va kerakli rangni sichqoncha kursorini olib borib
tanglang va chap tugmasini bosing. Rang o’zgartirishning ikkinchi usuli: Menyudan
«Форматt» - «Шрифт» - «Цвет» bandlari tanlanadi. 25. Belgilashni bekor qiling (17
punkt). 26. Shu tarzda qolgan qatorlardagi yozuvlar o’lchamlarini 24, 36, 48 va rangini
ko’k, yashil va binafshaga o’zgartiring. 3- rasm. "Rasm chuzush" asboblar paneli. 1-
Shruftlarnung rangini o’zgarturush. 27. Menyudan «Файл» - «Выход» bandini tanlang
yoki sarlavхalar qatorining o’ng tomonida joylashgan x tugmasini bosish orqali matn
muharririda ishni tugating. Ekranga chiqqan muloqot oynasida “Да” tugmasini bosing. 2-
amaliy ish: Bilim: Word matn muharririda oyna elementlari, asboblar paneli haqida
tushunchaga ega bo’ladilar. Ko’nikma: Word dasturi oynasini sozlash, matnlarni yozish
va fayl ko’rinishida saqlash, shriftlar ko’rinishini o’zgartirish va matn chegaralarini
formatlash amallarini bajara oladilar. Maloqa: Word matn muharririda fayllarni qayta
ishlay oladilar. Amaliy ko’nikmaning bajarilish tartibi: 1. “Пуск” tugmasi bosiladi,
ochilgan menyudan “Все программы” (yoki Программы) bandi tanlanadi. Yana menyu
ochiladi, undan Microsoft Office va keyingi menyudan- Microsoft Word bandlari
tanlanadi. (Buni keyinchalik qisqacha “Пуск” -“Все программы” - Microsoft Office -
Microsoft Word deb beramiz.). Bunda ekranga yozish uchun qog’oz beriladi. 2.
Menyudan “Вид” bandini tanlang. 3. Ochilgan menyudan “Панел инструментов”
bandini tanlang. 4. Keyingi menyudan “Стандартные” bandini tanlang. Bunda ekrandagi
“Меню” qatoridan keyingi asboblar paneli o’chadi. 5. Yana 2-3 qadamlarni qaytaring.
Ekrandagi o’chgan qator yana joyiga qaytadi. 6. Menyudan Вид-Линейка bandlarini
tanlang. Bunda ekrandagi gorizontal lineyka o’chadi. 7. 6 bandni yana
qaytaring.Линейка joyiga qaytadi. 8. 5-6 qatorli matnni tering. Albatta matnning
sarlavhasini ham yozing. 9. Menyudan «Файл» - «Сохранить как bandlarini tanlang. 10.
Ekranga ochilgan «Сохранение документа» oynasining «Имя файла» (Fayl nomi)
bo’limiga klaviatura orqali o’z ismingizni tering va oynadagi “Сохранить” tugmasini
bosing. 11. Menyudan «Файл» - «Выход» bandini tanlang yoki sarlavхalar qatorining
o’ng tomonida joylashgan x tugmasini bosish orqali matn muharriri ishini tugating. 12.
Пуск-Все программы- Microsoft Office - Microsoft Word banlarini tanlab Word
dasturini ishga tushiring. 13. Menyudan «Файлl» -«Открыть» bandlarini tanlasangiz va
ekranga “Открытие файла” muloqot oynasi chaqadi. 14. Oynadagi ro’yxatdan ochilishi
kerak bo’lgan fayl ustida sichqoncha tugmasini bir marta bosing va oyna quyidagi
“Открыть” tugmasini bosing. Ekranga fayl ochiladi. 15. Matn kursorini sarlavрaning
birinchi simvoli oldiga olib kelib sichqonchaning chap tugmasini bosib turgan holda
sarlavhaning oxirgi simvoligacha tortiladi va qo’yib yuboriladi. Bunda matn qopa rangga
bo’yaladi, ya’ni belgilanadi. 1 - Rasm. Formatlash asboblar paneli 1-shruftlar o’lchamu,
2-mo’qroq shrift, 3 -matnning ikki tomonini tekuslash tugmasi 16. Sichqoncha kursorini
asboblar panelining J tugmachasiga olib kelib, chap tugmasi bir marta bosiladi.(1rasm 2
raqamli tugma) 17. Sichqoncha kursorini varaqning belgilanmagan eriga olib kelib, yana
bir marta bosiladi (bunda belgilash bekor qilinadi) 18. Menyudan «Правка» -
«Выделить все» . (Butun matn belgilanadi) 19. Asboblar panelidagi ikki tomonni
tekislash tugmasini bosing.( 1rasm 3 raqamli tugma) 20. Matnning bir qatorini belgilang.
21. Matndan nusxa olish. Buning bir nechta usuli bor: a) Menyudan «правка» -
«Копировать» yoki b) «Standart asboblar paneli» dan ikkita qog’oz rasmli tugmachani
sichqonchaning chap tugmasi bilan bir marta bosish orqali (2 rasmdagi 1raqamli tugma)
2-Rasm. Standart asboblar paneli. 1-Nusxa olish tugmasi, 2-olingan nusxani qog’ozga
qo’yish tugmasi 22. Matn kursorini yangi abzastga keltirish. Buning uchun (Enter)
tugmasini bosish kerak. 23. Matnning nusxasini qo’yish. Buning ham bir nechta usuli bor
a) menyudan "Правка" - "Вставить" yoki b) "Standart" asboblar panelidan papka va
qog’oz rasmli tugmachani bosish bilan amalga oshiriladi. (2 rasm, 2 raqamli tugma). Bu
tugmani 3 marta bosing. 24. Birinchi qatordagi yozuv o’lchamini 14 va rangini qizil
rangga bo’yang. Buning uchun birinchi qatorni belgilang (15 punkt). 1 - rasmda
ko’rsatilgan 1 raqamli tugmani sichqonchaning chap tugmasi bilan bosib, ochilgan
ro’yxatdan 14 sonini tanlang va enter tugmasini bosing. Bunda shriftlarning kattaroq
bo’lganini ko’rasiz. Shriftlarning rangini o’zgartirish uchun "Rasm chizish" asboblar
panelidagi A rasmli tugmacha yonidagi uchburchakni bosing ( 3 rasm, 1 raqamli
tugmacha) va kerakli rangni sichqoncha kursorini olib borib tanglang va chap tugmasini
bosing. Rang o’zgartirishning ikkinchi usuli: Menyudan «Формат» - «Шрифт» - «Цвет»
bandlari tanlanadi. 25. Belgilashni bekor qiling ( 17 punkt). 26. Shu tarzda qolgan
qatorlardagi yozuvlar o’lchamlarini 24, 36, 48 va rangini ko’k, yashil va binafshaga
o’zgartiring. 3- rasm. "Rasm chuzush" asboblar paneli. 1- Shruftlarnung rangini
o’zgarturush. 27. Menyudan «Файл» - «Выход» bandini tanlang yoki sarlavхalar
qatorining o’ng tomonida joylashgan x tugmasini bosish orqali matn muharririda ishni
tugating . Ekranga chiqqan mu loqot oynasida “ДА” tugmasini bosing.
Do'stlaringiz bilan baham: |