X. S. Xadjayev, sh sh. Fayziyev m. E. Jabbarov. Makroiqtisodiyot

 

 

 

 

 

---

 

 

70

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MAKROIQTISODIYOT 

FANIDA KENG 

QO’LLANILADIGAN 

FORMULALAR 

 

---

 

 

71

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

 

 

1. 

 Y=C+I+G+X

n

 

bu erda 

Y - yalpi ichki mahsulot 

  

 

 

C - iste’mol 

I - investitsiya 

G - davlat xarajatlari 

X

n

- sof eksport 

 

X

n

= E – I  (E – eksport, I - import) 

2. 

S + I = S + C 

bu erda 

C - iste’mol 

I - investitsiya 

S - jamg’arma 

3. 

S = S

P

+ S

g

+ S

r

 

 

 

 

S

P

=(Y+TR+N-T)-C 

S

g

=(T-TR-N)-G 

 

 

BD= - S

g 

 

 

S

r 

= -X

n 

bu yerda 

S

P 

- xususiy jamg’arma 

S

g

- davlat jamg’armasi 

 

 

 

S

r 

- tashqi dunyo jamg’armasi 

---

 

 

72

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

BD - byudjet kamomadi 

 

 

U- daromad 

TR - transfertlar 

N - davlat qarzlari bo‘yicha foizlar 

T - soliqlar 

 

 

 

S

g

 = -(



M+



B) yoki BD= 



M+



B 

bu yerda  



M - pul massasining o‘zgarishi 



B - chiqarilgan davlat obligatsiyalari 

miqdorini o‘zgarishi.  

  

     nominal YaIM 

4. 

 YaIM deflyatori =  

      real YaIM 

 

 

 

    U-U* 

5. 

 YaIM uzilishi = 

 

 

 

 

    U* 

bu yerda  

U - ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi 

 

 

 

U*- ishlab chiqarishning potentsial hajmi 

6. 

U-U* 

 

 

 

= - 



 (U-U*) 

Ouken qonuni  

U* 

---

 

 

73

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

bu yerda  

U - ishsizlikning haqiqiy darajasi 

U*- ishsizlikning tabiiy darajasi 



 - YaIM ni davriy ishsizlikka bog’liqlik koeffitsenti  

      R-R

-1

    

 

     SRI-CPI

-1 

7. 

 



= 

 

 

yoki   



= 

 

      R

-1

  

 

 

      CPI

-1

 

bu yerda  

R

 

- joriy yildagi o‘rtacha narx darajasi 

R

-1

- o‘tgan yildagi o‘rtacha narx darajasi 

CPI

 

- joriy yildagi iste’mol narxlari indeksi 

CPI

-1

- o‘tgan yildagi iste’mol narxlari indeksi 



- inflyatsiya darajasi 

 

 

 

U-U* 

8. 



=



e

 + f 

 

 

+ 



 

U* 

bu erda 



 - inflyatsiyaning haqiqiy darajasi 



e

 - inflyatsiyaning kutilayotgan darajasi 

U-U* 

 

 

f 

          - talab inflyatsiyasi 

U* 



 - tashqi narx o‘zgarishi (xarajatlar inflyatsiyasi) 

9. 



=



e

 -(U-U*) + 



 

 

 

 

qisqa muddatli davr uchun Filips egri chizig’i tenglamasi. 

---

 

 

74

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

10. 

Fisher samarasi 

i = r + 



e

 

bu erda 

i - nominal foiz stavkasi 

r - real foiz stavkasi 



e

-kutilayotgan inflyatsiya darajasi  

i - 



e    

 

 

(Fisher tenglamasi inflyatsiya sur’ati  

 

r=  

 

 

 

 

10 % dan ortiq bo‘lganda) 

1 +



e

 

11. 

   MV = PY  Pul nazariyasining miqdoriy tenglamasi. 

bu erda 

M - iqtisodiyotdagi pul miqdori 

V - pulning aylanish tezligi 

P - narx indeksi 

Y - talab bildirilgan real ishlab chiqarish hajmi  

MV   

 

 

MV  

 

R =   

 

yoki    

 Y = 

Y 

 

 

 

R 

12. 

 S = a + v (U – T)   

iste’mol funktsiyasi 

bu erda 

S-iste’mol 

a-miqdori joriy yildagi daromad miqdoriga  

bog’liq bo‘lmagan iste’mol 

---

 

 

75

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

v-iste’molga cheklangan moyillik 

U-daromad,  T-soliqlar, (U-T) ixtiyordagi daromad (U

d

) 

C 

 

 

         



C 

13. 

APC =  

                   MPC = 

 U

d  

 

 

          



U

d

 

 

bu erda 

 

APC - iste’molga bo‘lgan o‘rtacha moyillik 

MPC - iste’molga bo‘lgan cheklangan moyillik 



C - iste’mol xarajatlari o‘zgarishi 



U

d 

- ixtiyordagi daromad o‘zgarishi 

  

 

 

 C - iste’mol xarajatlari miqdori 

U

d 

- ixtiyordagi daromad miqdori 

14. 

S=-a + (1 - v) (U - T) 

jamg’arma funktsiyasi 

bu yerda  

S - xususiy bo‘g’indagi jamg’arma miqdori  

a - avtonom iste’mol 

(1 - v) - jamg’armaga cheklangan moyillik 

U - daromad, T - soliq ajratmalari 

S  

 

 

 



S 

 

APS = 

 

 

MPS = 

U

d 

 

 

 



U

d

 

---

 

 

76

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

bu erda 

APS - jamg’armaga bo‘lgan o‘rtacha moyillik 

MPS - jamg’armaga bo‘lgan cheklangan moyillik 



S - jamg’arma o‘zgarishi 



U

d 

- ixtiyordagi daromad o‘zgarishi 

S - jamg’arma miqdori 

U

d 

- ixtiyordagi daromad miqdori 



U 

15.   M =    

 

avtonom xarajatlar multiplikatori 

  



A 

bu erda 



U - muvozanatli YaIM o‘zgarishi 



A  -  U  o‘zgarishiga  bog’liq  bo‘lgan  avtonom  xarajatlar 

o‘zgarishi 



U 

 

1 

16. 

 

=  

 

davlat xarajatlari multiplikatori 



G 

 

1-v 

bu yerda  



G - davlat xarajatlari o‘zgarishi 



T 

17. 

t = 

 

 

cheklangan soliq stavkasi 



U 

bu yerda  



T - to‘langan soliq miqdorining o‘zgarishi 

---

 

 

77

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 



U - daromad o‘zgarishi 



U 

 

v 

18. 

=  

 

= 

 

soliq multipliktori 



T 

 

1-v 

1 

19. 

 

 

 

 

ochiq iqtisodiyotdagi davlat xarajatlari  

1-v(1-t)+m’  

 

multiplikatori 

 

bu erda 

m’ - import qilishga cheklangan moyillik 

   1 

20. 

M = kRU 

bu yerda  k = 

 

       pul aylanish tezligiga  

                                                      V          teskari miqdor 

k - nominal pul qoldiqlarining (M) daromaddagi (U) ulushi 

M

D

   

21. 

kU =   

 

 

pulga bo‘lgan haqiqiy talab 

R 

M 

bu yerda  

 

-  pul mablag’larining haqiqiy zahirasi yoki  

R 

    haqiqiy pul qoldiqlari 

22. 

i = r +



 

 - Fisher tenglamasi 

bu erda 

 i - inflyatsiya sur’ati 

r - real foiz stavkasi 

---

 

 

78

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 



- potentsial foiz stavkasi 

yuqori inflyatsiya sura’tida esa 

i -



   

 

r = 

1 +



 

 

23. 

M

S

 = C + D pul taklifi 

bu erda 

 M

S

- pul taklifi 

C - naqd pul  

D - depozitlar (omonatlar) 

24. 

 

1  

 

M

S 

=   

 

D 

rr 

bu yerda 

 rr - bank rezervlari me’yori 

D - dastlabki omonat 

1  

 - bank multiplikatori 

rr 

25. 

MV = C + R - pul bazasi 

bu erda 

S - naqd pul 

R – rezervlar 

 

 

---

 

 

79

 

 

X.S.Xadjayev, SH.SH.Fayziyev, M.E.Jabbarov  –  MAKROIQTISODIYOT  

 

 

26. Real valyuta kursi = nominal valyuta kursi  x 

milliy valyutada ifodalangan ichki narxlar darajasi 

x 

xorijiy valyutada ifodalangan horijdagi narx darajasi 

28. 

To‘lov  balans  qoldig’i=  Joriy  operatsiyalar  hisobi  qoldig’i  +kapital  hisobi 

qoldig’i +rasmiy rezervlar o‘zgarishi 

29. 

Joriy  hisob  qoldig’i  =  (tovarlar  eksporti  +  xizmatlar  eksporti  +  horijdagi 

omillarga  olingan  daromad)  –  (tovarlar  importi  +  xizmatlar  importi  +  horijiy 

investitsiyalarga foizlar to‘lash + bir yoqlama transfertlar) 

30. Kapital hisobi qoldig’i = kapital tushumi - kapital chiqimi