««xalqaro audit»

Audit standartlarini o’zaro taqqoslash 
Standart 
Asosiy talablar 
Namunaviy muolaja 
1 
2 
3 
Mustaqil-lik 
Auditda qatnashayotgan har bir 
xodim kasbiy etika kodeksida 
keltirilgan mustaqillik talablariga 
rioya qilish kerak. 
Har bir auditor firmasi ishga 
olinayotgan audit xodimi har yili 
«mustaqillik anketasi» ning 
savollariga javob berishi kerak 
Xodimlarni 
Auditda ishtirok etayotgan har bir 
Har bir xodim bosh auditor 

---

 
157 
muayyan ishga 
belgilash 
xodim etarli texnik tayyorgarlik va 
tajribaga ega bo’lishi kerak. 
tomonidan belgilanadi va bu ish 2 oy 
oldin amalga oshiriladi. 
Maslahat 
berish 
Bosh auditor va auditda 
qatnashayotgan xodimlar 
Auditorlik firmasining direktori bilan 
maslahat. 
 
Yuqorida  keltirilgan  muammolar  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mulkchilikning 
turli  xil  shakllari  mavjud  bo’lgan  holatda  nazoratni  to’g’ri  tashkil  qilish  uchun  o’z 
echimini  topishi,  keltirilgan  takliflarga  amal  qilinishi  esa  bu  echimni  xal  qilishda 
muhim  omil  bo’ladi,  deb  qylaymiz.  Yangi  sharoitlardagi  o’zgarishlar  hisob  va 
nazoratga  qo’yilayotgan  talablarni  prof.  H.N.Musaev  quyidagicha  ifodalaydi: 
«Mamlakatimizda  bozor  munosabatlariga  asoslangan  iqtisodiy  islohotlar  natijasida, 
audit  muammolarining  yangi  iqtisodiy  tizimi  vujudga  kelmoqda.  Ushbu  tizim 
boshqaruv, hisob-kitob va nazoratga ham yangicha talab qo’ymoqda. Ikkinchi toifali 
shaxs  hisoblangan  korxona  bosh  hisobchilarining  endilikda  huquqlari  kengaygan. 
Turlari,  faoliyat  yo’nalishlari  tubdan  o’zgargan  korxonalarda  hisob  va  nazoratning 
yangi ob’ektlari vujudga keldi
1
. 
Ushbu  muammolar  korxonalarda  mavjud  resurslardan  samarali  foydalanish, 
ularni  hisobi  va  nazoratini  bozor  talablari  asosida  tashkil  qilish  qta  dolzarb 
hisoblanadi.  Auditorlik  standartlari  auditorlik  tekshiruvlarining  barcha  jihatlarini 
belgilab  beradi.  Jumladan,  auditorlik  tekshiruvi  vaqtida  dallillarni  to’plash,  ularni 
xulosa  tuzish  vaqtida  isbot  sifatida  ko’rsatish  jarayonida  auditorlik  standartlari 
muhim rol o’ynaydi. Shuningdek, auditorlik standartlari tekshiruvda mavjud haqiqiy 
axborot  va  audit  protsedurasini  belgilashga  xizmat  qiladi.  Auditorlik  standartlari 
nafaqat  dalillar  yig’ish,  balki,  o’sha  dalillarni  yig’ish  paytida  auditordan  talab 
qilinadigan  malaka  va  axloq  qoidalarini,  tekshiruv  paytida  qo’llanilishi  mumkin 
bo’lgan  auditorlik  protseduralarini  (taomillarini),  shuningdek  ushbu  dalillarni 
to’plashda  qo’llaniladigan  usullarni  ham  belgilab  beradi.  Demak,  auditorlik 
standartlari  mijoz  korxonada  auditorlik  tekshiruvi  o’tkazilish  vaqtida  butun  bir 
jarayonni boshqarib turishga samarali xizmat ko’rsatadi.  
                  
 
 
1
 Ҳ. Мусаев Иқтисодий ислоҳотлар шароитида-аудит. //Бозор, пул ва кредит, 1998 №5. 56-бет  
  

---

 
158 
Keyingi vaqtlarda auditorlik faoliyatining xalqaro ko’lamda rang-barang bo’la 
borishi  jarayoni  kuzatilmoqda.  Rivojlangan  mamlakatlarda  20-asrning  so’ng  o’n 
yilligida  auditorlik  xizmatining  yangi  turi  –  guvohlik  beruvchi  audit  turi  shakllandi. 
Auditorlik  xizmatining  ushbu  turi,  ayniqsa,  bank  sohasida  keng  ko’lamda 
tarqalmoqda.  Bank  muassasalari  mijozga  kredit  berishda  auditorlik  kompaniyalarini 
guvohlik  beruvi  shaxs  tomon  sifatida  qaramoqda.  Bunda  auditorlik  kompaniyasi 
bankdan kredit olgan mijozning kredit shartnomasini bajarish holatini kuzatib boradi. 
Hozircha  xalqaro  standartlar  auditorlik  tadbirlarini  batafsil  bayon  qilishi  va 
misollar  keltirilishi  bilan  auditorlik  faoliyatining  milliy  standartlaridan  farq  qiladi. 
Shu  sababli  xalqaro  standartlarni  o’rganish  sifatli  o’tkazilgan  auditlarning 
ko’payishiga  va  jamoatchilik  orasida  auditor  kasbi  nufuzining  ortishiga 
ko’maklashadi. 
Keyingi vaqtlarda auditorlik faoliyatining xalqaro ko’lamda rang-barang bo’la 
borishi  jarayoni  kuzatilmoqda.  Rivojlangan  mamlakatlar,  xususan,  AQShda  20-
asrning so’ng o’n yilligida auditorlik xizmatining yangi turi – guvohlik beruvchi audit 
turi  shakllandi.  Auditorlik  xizmatining  ushbu  turi,  ayniqsa,  bank  sohasida  keng 
ko’lamda  tarqalmoqda.  Bank  muassasalari  mijozga  kredit  berishda  auditorlik 
kompaniyalarini  guvohlik  beruvi  shaxs  tomon  sifatida  qaramoqda.  Bunda  auditorlik 
kompaniyasi  bankdan  kredit  olgan  mijozning  kredit  shartnomasini  bajarish  holatini 
kuzatib boradi. 
Auditorlik  xizmatining  ushbu  turini  tartibga  solish  uchun  AQShda  maxsus 
standartlar  ishlab  chiqildi.  AICPA  tomonidan  ishlab  chiqilgan  ushbu  standartlar 
auditning umumqabul qilingan standartlariga mos kelishi lozim. 
 
Quyidagi  jadvallarda  guvohlik  beruvchi  auditorlik  standartlari  bilan  auditning 
umumqabul qilingan standartlarining o’zaro taqqoslanishi keltirilgan.