Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

3.2. Axborot turlari va ularni turkumlash 

 

 

Marketing tadqiqotlarini muvaffaqiyatli olib borish uchun birlamchi 

va ikkilamchi marketing axborotlarining optimal mosligi talab qilinadi. 

Marketolog tadqiqotchi X.Meffert axborot manbalarini tanlash matritsa-

sini taklif etdi. Bu matritsada ichki va tashqi axborotlarni tadqiqot 

obyektiga qarab qo‘llanish chastotasi berilgan va ular ikki turga 

bo‘linadi: 

-

 

birlamchi axborotlar; 

-

 

ikkilamchi axborotlar. 

Iqtisodiy amaliyotda qo‘llaniladigan marketing axboroti quyidagi 

mezonlar bo‘yicha tasniflanishi mumkin: 

Ikkilamchi axborot – bu tadqiq etilayotgan muammo bilan bog‘liq 

bo‘lmagan, avval boshqa maqsadlarda to‘plangan ma’lumotlar.Uni 

kabinet tadqiqotlari, deb nomlangan ichki va tashqi manbalardan olinadi. 

Ikkilamchi axborotlar ichki manbalar, ya’ni mavjud axborotlar bo‘lib, 

ular firma faoliyatiga tegishli statistik ma’lumotlar, tovar aylanmasi, 

sotuv hajmi, import, eksport hajmi, reklamaga xarajatlar, ishlab 

chiqarish hajmi, moddiy-texnika bazasi quvvati, asosiy fondlar, budjet 

hisobotlari, tashkilotning savdo xodimlari yuborgan ma’lumotlar, 

iste’molchilar reklamatsiyalari sharxi, ishlab chiqarish rejalari va 

boshqalardan  iborat bo‘ladi. Bu axborotlar ichki ikkilamchi axborot-

larga kiradi. 

Tashqi ikkilamchi axborotlar esa quyidagi tashqi manbalardan 

olinadi: 

– xalqaro tashkilotlar, hukumatlar, rasmiy statistika, maxsus 

adabiyotlar, ommaviy axborot vositalari, ilmiy tadqiqotlar, davriy 

matbuot, milliy va xalqaro rasmiy nashr manbalari (jurnallar, statistik 

to‘plamlar, byulletenlar, Davlat organlari nashrlari, vazirliklar yillik 

hisobotlari, hokimiyat va boshqa ma’muriy organlarning rasmiy ma’lu-

motlari, savdo-sanoat palatasi nashrlari va statistik ma’lumotlari, yillik 

statistik to‘plamlar, tarmoq firmalari va qo‘shma korxonalar axborotlari, 

maxsus kitoblar, jurnal va gazeta ma’lumotlari, ilmiy-tadqiqot 

inistitutlari, loyiha institutlari xalqaro simpoziumlar materiallari 

asosidagi nashrlar, narxlar ro‘yxati (price list), kataloglar va bukletlar, 

internet resurslarining mazmuni tahlilidan olingan va h.k. ma’lumotlar 

hisoblanadi. 

---

62 

 

Tashqi axborotlarni rasmiy chop etilgan, barcha foydalanishi 

mumkin bo‘lgan va sindikativ ma’lumotlar, deb ataluvchi keng omma 

foydalana olmaydigan va ayrim tashkilotlar tomonidan chop etiladigan 

turlarga bo‘lish mumkin. Bunday axborot pulga sotib olinadi. Masalan, 

axborot-maslahat tashkiloti har oyda ma’lum bir tarmoq mahsuloti 

uchun bozor holatini baholab beradi. Bu axborotlarning qanchalik 

muhim ekanligini to‘g‘ri tanlash, turli maqsadga yo‘naltirilgan 

axborotlar aniq bir masalani hal etishga xizmat qilsa va undan kutilgan 

maqsadga erishilsa tegishli axborotni olish lozim. Ikkilamchi axborot 

afzalliklariga materiallarga tez va oson erishish, ularning nisbatan 

arzonligi, bir necha axborot manbalaridan birini tanlash imkoniyatini 

kiritish mumkin. Ammo ikkilamchi axborotlar kamchiliklarini ham aytib 

o‘tish lozim: ular eskirib qolgan, yetarli darajada ishonchli va to‘liq 

bo‘lmasligi mumkin. 

Ikkilamchi tadqiqotlarning afzalliklari quyidagilardan iborat: 

- birlamchi axborotlarni dala tadqiqotlari o‘tkazib yig‘ishga 

qaraganda kabinet tadqiqotlari uchun sarf- xarajatlar ko‘p marta kam. 

- ikkilamchi tadqiqotlar ko‘pincha firmaning ichki holatini tadqiq 

qilish uchun zarur bo‘lib, bu holda birlamchi axborotlarga ehtiyoj 

bo‘lmaydi; 

-birlamchi tadqiqotda yechilmagan masalalar va bevosita firma 

faoliyatiga tegishli xulosalar kabinet tadqiqotlari bilan amalga oshiriladi. 

Agar ikkilamchi axborotning tahlili uning yetarli emasligidan 

guvohlik bersa, birlamchi axborotlarni yig‘ish to‘g‘risida qaror qabul 

qilinadi. Tajriba ko‘pchilik marketing tadqiqotlari birlamchi ma’lumot-

larni izlash bilan olib borilishini ko‘rsatadi. 

Birlamchi axborot – bu aniq bir marketing muammosini hal qilish 

uchun maxsus olingan ma’lumotlar hisoblanadi.