Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

38-§.Suffoziya va ko’chki hodisasi 
Yer  osti  suvlari  harakati  mobaynida  tog’  jinslariga  ta’sir  etib  ularni  o’yib, 
kavlab  mayda  zarrachalarni  yer  yuzasiga  olib  chiqishi 
suffoziya
  jarayoni  deb 
ataladi. “Suffoziya” so’zi lotincha “o’yish, kavlash” degan ma’nolarni anglatadi.  
 
Suffoziya jarayoni natijasida qum lyoss va lyossimon tog’ jinslari tarqalgan 
joylarda o’yimlar hosil bo’ladi. 
 

---

315 
 
 
 
125-rasm. Suffoziya hodisasining hosil bo’lishi 
 
 
Suffoziya ikki turga: mexanik va kimyoviy suffoziyalarga bo’linadi.  
 
Mexanik suffoziya deb, yer osti suvlari gidrodinamik kuch ta’sirida qum va 
shag’al  qatlamlaridan  mayda  zarrachalarni  yuvib,  yer  yuzasiga  olib  chiqishiga 
aytiladi.  bu  jarayonning  borishi  tog’  jinslarining  granulometrik  tarkibiga, 
g’ovakligiga, yer osti suvlarining harakat tezligiga bog’liq.  
 
A.  N.  Patrashev  (1945)  va  V.  S.  Istominova  (1957)  ma’lumotlariga  ko’ra, 
suffoziya hodisasi bo’lakli cho’kindi tog’ jinslarida bir xillik koeffitsiyenti 20 dan 
ortiq  va  yer  osti  suvlarining  gidravlik  gradiyenti  5  dan  yuqori  bo’lgan  gruntlarda 
ro’y beradi.  
 
Suffoziyaga  uchraydigan  tog’  jinslarining  g’ovakligi  30-  40  %  va  suvning 
harakat  tezligi  yuqori  bo’ladi.  Ba’zi  hollarda  yer  osti  suvlarining  tezligi  kam 
bo’lganda ham, tog’ jinsi zarralarini oqizib chiqish jarayoni sekin-asta ro’y beradi.  
 
Yer  osti  suvlari  ta’sirida  tog’  jinsi  tarkibidagi  suvda  tez  eruvchi  tuzlarning 
suvda  erib,  zarralarning  yer  yuzasiga  oqib  chiqishi  kimyoviy  suffoziyaga  misol 
bo’lib, ular lyoss va lyossimon tog’ jinslari tarqalgan joylarda ko’p uchraydi.  
 
Suffoziya  hodisasi  oqibatida  joylarda  o’pirilishlar,  cho’kishlar  paydo 
bo’ladi. Daryo qirg’oqlarida suffoziya jarayoni natijasida kichik-kichik supachalar, 
voronkasimon  joylar  hosil  bo’ladi.  Bu  hodisalar  inshootlarning  mustahkamligiga 
salbiy ta’sir ko’rsatadi.  

---

316 
 
 
 
Suffoziya hodisasiga qarshi chora-tadbirlarga tog’ jinsi qatlamlarini  yer osti 
va  yer  usti  suvlaridan  saqlash,  yer  osti  suvlari  oqimining  tezligini  tartibga  solish 
ishlari kiradi. Buning uchun zovurlar yordamida yer osti suvlari sathi pasaytiriladi 
yoki bu zovurlar orqali suv boshqa tomonga yo’naltiriladi.