Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

450

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

shundaki, huquq sohasidagi ixtiloflar jamiyatda qonuniylik va huquqiy tar-

tibot rejimiga putur yetkazadi, huquqiy ong va huquqiy madaniyat holatiga 

jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday ixtiloflar huquqni qo‘llash amaliyotida 

noqulayliklar keltirib chiqaradi, fuqarolar tomonidan qonunchilik normalaridan 

foydalanishni qiyinlashtiradi, aholi orasida huquqiy nigilizm kuchayishiga olib 

kelishi mumkin.

Yuridik ixtiloflarning salbiy oqibatlarini quyidagicha guruhlashtirish 

mumkin: 1) ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlar; 2) ijtimoiy-siyosiy oqibatlar; 3) ma’naviy-

ruhiy oqibatlar; 4) huquqiy oqibatlar.

Ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlar subyektlar o‘rtasida mulkiy nizolarning kelib 

chiqishiga, ularning moddiy zarar ko‘rishiga, moliyaviy va soliq munosabat-

larida nomutanosibliklar yuz berishi bilan ifodalanadi. Ijtimoiy-siyosiy oqibatlar 

davlat organlari va mansabdor shaxslarning o‘z vakolatlarini to‘la va lozim 

darajada ado etishlariga halal berishiga, mansab lavozimlarining suiiste’mol 

qilinishiga, fuqarolarning siyosiy huquqlari buzilishiga, siyosiy tizimda ziddi-

yatli holatlar vujudga kelishiga olib kelishi mumkin.

Ma’naviy-ruhiy oqibatlar jamiyatda qaror topgan madaniy, ma’naviy 

hamda axloqiy qadriyatlar amal qilishiga putur yetkazishi, shuningdek huquq 

subyektlariga ma’naviy zarar yetkazilishi bilan ifodalanishi mumkin. Huquqiy 

oqibatlar ham jiddiy zarar bilan ifodalanishi tabiiy. Bunda huquqiy ongda de-

formatsiya (buzilish) holatlari namoyon bo‘ladi, huquqiy nigilizm ildiz otadi, 

huquqiy madaniyat zavol topadi, qonun ustuvorligi yetarli ta’minlanmaydi, qo-

nunchilik hujjatlarining samaradorligi pasayadi va hokazo.

Demak, yuridik ixtiloflarning oqibatlari jamiyat taraqqiyotiga jiddiy sal-

biy zarar keltirishi mumkin. Shu bois, bunday ixtiloflarning oldini olishning 

samarali mexanizmlarini qaror toptirishga alohida e’tibor qaratish lozim.

 

Yuridik ixtiloflar nafaqat ko‘p sonli, balki 

o‘z mazmuni, xususiyatlari, keskinligi, sohaviy 

mansubligi, ijtimoiy-siyosiy yo‘nalishi, shakli va 

hal etilish usuliga ko‘ra nihoyatda turli-tumandir.

Ilmiy tahlil yo‘nalishini belgilash ma’nosida, avvalo, yuridik ixtiloflarni 

quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1) normativ-huquqiy hujjatlar yoki alo-

hida yuridik normalar o‘rtasidagi ixtiloflar; 2) huquq ijodkorligidagi ixtiloflar 

(tizimning yo‘qligi yoki sustligi, muvoziylik, o‘zaro bir-birini inkor qiluvchi huj-

jatlarning chiqarilishi); 3) huquqni qo‘llash jarayonidagi ixtiloflar (ayni bir toifa 

munosabatlarni tartibga solishga yo‘naltirilgan bir necha hujjatlar yoki norma-

larni qo‘llash); 4) davlat organlari, mansabdor shaxslar, boshqa hokimiyat