Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

declaratoruo precedent

 deb nomlanib, u mavjud holatlarni tartibga 

soluvchi, asoslantiruvchi manba bo‘lib, muayyan ish bo‘yicha sudning oldin 

qabul qilingan hukmiga asoslangan holda boshqa ijtimoiy munosabatlarni 

tartibga solish uchun avvalgisini namuna, etalon sifatida qo‘llaydi. Ikkinchi 

holatda so‘z yangi norma haqida bormoqda. Nima uchun sud qarori presedent 

sifatida normaga aylanishi mumkin? Chunki, hayotda huquqdan tashqari 

presedent ham katta rol o‘ynaydi. Haqiqatdan ham, kishilar doimo hayotiy 

tajribaga asoslanadilar, undan namuna, andaza oladilar.

Sud qarorlari xususiy ishga taalluqli bo‘lib, ikki yoqlama ahamiyatga ega 

bo‘lishi mumkin: 

birinchidan,

 sud faoliyati natijasida ma’lum bir hodisani hal 

qilish mumkin; 

ikkinchidan,

 bu sud qarori kelgusida bo‘ladigan hodisalarga 

ham xuddi shu qarorni namuna sifatida ishlatish imkonini beradi. Keyingi 

holda sud qarori huquq normasi bo‘lib xizmat qiladi, chunki u oldingi qabul 

qilingan qarorga (presedentga) asoslanadi.

Demak, e’tirof qilinganidek, sud amaliyoti, ya’ni sud presedenti huquq 

shakli hisoblanadigan mamlakat Angliyadir, shu bois, yuridik presedent bir 

vaqtda 

ingliz odat huquqi

 deb ham nomlanadi. Angliyada to‘plamda yozil-

gan sud presedentiga asoslanish xuddi qonun moddasiga asoslangandek 

yuridik ahamiyatga ega. Bunga o‘xshash holatlarni Yevropa qit’asida uch-

ratmaymiz. Masalan, Fransiya huquqshunosligida, fransuz yuristlari sud 

amaliyotini huquq normasi sifatida hech qachon tan olmagan. Ularning 

fikricha, sudning obro‘si qanchalik baland, uning qarori qanchalik to‘liq 

bo‘lmasin, u hech qachon hamma fuqarolar uchun majburiy bo‘lgan qoi-

dalarni yarata olmaydi.

Ta’kidlash joizki, roman-german huquq nazariyotchilari huquqning presedent 

shaklini hech qachon tan olmaganlar, chunki ular sud va ma’muriy organlar 

huquqni ijod qilishlari emas, balki uni qo‘llash faoliyati bilan shug‘ullanishlari 

---