Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

99

IV bob.

 Davlatning

shakllari

Vakillik demokratiyasi

da xalq o‘zi saylagan deputatlari orqali davlat 

ahamiyatiga molik iqtisodiy, siyosiy va huquqiy masalalarni muhokama qilish, 

hal etish haqida qaror qabul qilish va davlatni idora etishda qatnashish imkoni-

yatiga ega bo‘ladi.

Bevosita demokratiya

da davlatni idora etishda xalqning bevosita 

ishtiroki ta’minlanadi, ya’ni davlat ahamiyatiga ega bo‘lgan masalalarni hal 

etishda umumxalq ovoziga qo‘yish (referendum) ni amalga oshirish mumkin. 

Demokratik siyosiy rejimning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

– fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlanganligi;

– davlat hokimiyatining birdan-bir manbayi xalq ekanligi; 

– vakillik hokimiyat organlarining to‘laqonli faoliyat ko‘rsatishi;

– siyosiy qarorlar qabul qilinishi ustidan xalq nazoratining o‘rnatilganligi;

– hokimiyat vakolatlarining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud 

o‘rtasida taqsimlanganligi;

– davlatning fuqarolik jamiyati hayotiga qonunsiz aralasha olmasligi; 

– huquqni muhofaza etuvchi organlar faoliyatining qonunga to‘la 

asoslanganligi;

– jamoat birlashmalari tizimining, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish 

organlarining mavjudligi; 

– siyosiy partiyalarning muxolifatda bo‘lish erkinligi ta’minlanganligi;

– siyosiy plyuralizmning qaror topganligi – turli ijtimoiy guruhlar o‘z 

manfaat (fikr) larini erkin ifodalash imkoniyatiga egaligi; 

– fuqarolik jamiyatining shakllanganligi.

Demokratik siyosiy rejim doirasida 

liberal

 yoki 

liberal-demokratik 

rejim 

turlari farqlanadi. 

Liberal rejimda 

davlat hokimiyati saylovlar yo‘li bilan 

shakllantiriladi, hokimiyatning taqsimlanishi amal qiladi hamda shaxs bilan 

davlat o‘rtasidagi nisbatda ustuvorlik shaxs tomonida bo‘ladi. Liberal rejimning 

o‘ziga xos xususiyati shundaki, inson o‘z mulki, huquq va erkinliklariga ega 

bo‘ladi, iqtisodiy jihatdan mustaqil, siyosiy erkin harakat qiladi hamda so‘z, fikr 

almashish va mulk shakllari erkinligi e’lon qilinadi.

Liberal-demokratik rejimda 

barcha odamlarning tengligi va ozodli-

gi e’tirof etilib, davlatni boshqarishda xalqning keng ishtiroki ta’minlanadi. 

Fuqarolar huquq va erkinliklarining iqtisodiy asoslari kafolatlanadi. Shuning-

dek, jamiyat ishlarini boshqarish va huquqiy normalarni yaratishda xalq yal-

pi ravishda ishtirok etadi hamda ijro organlari ustidan jamoatchilik nazorati 

o‘rnatiladi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin, dav-

latni boshqarishda prezidentlik instituti joriy etildi. O‘zbekiston Respublikasi 

boshqaruv shakli bo‘yicha 

prezidentlik respublikasi 

shaklidagi davlat, tuzilish 

shakli bo‘yicha oddiy – unitar davlatdir, siyosiy rejimiga ko‘ra, demokratik tar-

---