Fan: makroiqtisodiyot mavzu: xususiy tadbirkorlikni yaratishda ishsizlar o

2.

 

O’sish sur’atlariga ko’ra inflyatsiya turlari 

Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning narxlarini o’sishi, yani pullarning mikdori 

o’sishi jixatidan asosan uch shaklini ajratiladi: 

1.

 

Sokin  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlarda 

mavjud  bo’lib,  ushbu  holatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan 

xizmatlarga  bo’lgan  narx-navolar  yiliga  o’rtacha  3%  dan  10%  gacha  oshishi 

mumkii. Bu mamlakatlarda muomaladagi pul massasi saklanib turadi va milliy pul 

birligining xarid qilish qobiliyati saklanib turadi. 

2.

 

Shiddatli  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  iktisodiy  rivojlanayotgan 

mamlakatlarda  mavjud  bo’lib,  ushbu  xolatda  mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va 

ko’rsatiladigan  xizmatlarga  bo’lgan  narx-  iavolar  yiliga  o’rtacha  10%  dan  100% 

gacha  ba’zi  holatlarda  200%  gacha  oshishi  mumukin.  Buning  natijasida 

muomaladagi pul massasi ko’payadi va milliy pul birliginnng xarid  qilish kobiliyati 

tushadi.  Mamlakat  aholisi  o’rtasida  milliy  pul  birligini  jamg’arishi  emas,  balki 

oltin, ko’chmas mulk holatida jamg’arishi jarayoni kuchayadi. 

3.

 

Jilovlanmagan  (giperinflyatsiya)  inflyatsiya.  Ushbu  inflyatsiya  holatida 

mahsulotlar,  bajariladigan  ishlar  va  ko’rsatiladigan  xizmatlarga  bo’lgan  narx- 

navolar yiliga 1000% dan ortiq yoki oyiga 100% dan ortik darajada oshadi. Ushbu 

xolatda  milliy  ikgisodiyotda  inqiroz  yuzaga  chiqadi.  Buning  natijasida  ishlab 

chikarish va bozor boshkaruvsiz faoliyat ko’rsatadiki, narx va ish haki o’rtasidagi 

farq ortadi. Mamlakat aholisi qo’lidagi kogoz pullarga tovarlar sotib oladi.  Bu holat 

esa  muomalada  tovar  massasi  bilan  tovar  va  xizmatlar  bilan  ta’minlanmagan 

ortiqcha qogoz pullarii to’lib-toshishiga olib ksladi. 

Yuqorida  ta’kidlab  o’tganimizdek,  inflyatsiyaning  asosiy  sababi  odatda  bir 

emas,  balki  bir  nechta  bo’lib  o’zaro  mahkam  bog’langan  bo’ladi  va  narxining 

ko’tarilib borishi bilangiia namoyon  bo’lib  qolmaydi,  balki  narxni boshqarilishiga 

ham bogliq bo’ladi. Ushbu jixatdan quyidagi inflyatsiya shakllari ajratiladi: 

---

1.

 

Oshkora  inflyatsiya.  Talab  tomoniga  qaragan  makroikgisodiy  tengsizlik 

doimiy  ravishda  narxning  ko’tarilib  borishi  bilan  ifodalanadigan  bo’lsa,  buiday 

inflyatsiya oshkora inflyatsiya dsb ataladi. Oshkora inflyatsiya bozor mexanizmini 

buzmaydi:  narx  ba’zi  bozorlarda  ko’tarilishi  bilan  bir  vaktda  boshka  bozorlarda 

pasayib  borishi  mumkin.  Buning  asosiy  sababi  shundan  iboratki,  bozor 

mexanizmlari o’z ta’sirini davom ettirib, milliy ikgisodiyotga baholar to’grisidagi 

ma’lumotlarni  oshkora  etkazib  turadi,  investitsiyalarni  ilgari  surib,  ishlab 

chiqarishnipg kengayishi  bilan  taklifni rag’batlantirib boradi. 

2.

 

Yashirin  inflyatsiya.  Inflyatsiyaning  ushbu  turi  shunday  ko’rinishda 

bo’ladiki, bunday holatda ba’zi bir iste’mol  mahsulotlariga narx ma’muriy  tarzda 

davlat tomonidan o’rnatiladi va tartibga solib turiladi. Bundan asosiy maqsad, davlat 

tomonidan ba’zi mahsulotlarga narxni «ijtimoiy past» darajada belgilaydi. Yashirin 

inflyatsiya sharoitida narxning keskin o’sishi kuzatilmasligi mumkin. Lekin milliy 

pul  birligining  qadrsizlanishi,  mahsulotlar  aholi  pul  mablaglariga  kerakli 

mahsulotlarni harid qilib bo’lmasligi holatlari paydo bo’ladi. Iktisodiyotda yashirin 

inflyatsiya  yuzaga  chiqkanda  mahsulotlarning  narxi  hamda  aholini  daromadlarini 

o’sishi  vaqtincha  to’xtatiladi.  Yashirin  inflyatsiyani  vujudga  kelishini  asosiy 

sabablaridan  biri  bu  narxlar  ustidan  ma’muriy  nazorat  o’rnatishdir.  Buning 

natijasida  bozor  mexanizmi  deformatsiyalanadi.  Uning  kaysi  darajada  va 

o’zgarganligi darajasi va davomiyligi davlat tomonidan olib boriladigan siyosatga 

hamda tartibga solish shaklliga bevosita bogliq bo’ladi. Ushbu inflyatsiyaning salbiy 

tomoni shundan  iboratki,  inflyatsiya  davrida ishsizlik darajasi oshadi, chunki ishlab 

chiqarish rivojlanmaydi.