%збекстан республикасы жо№ары

ádebiyattanıw
  dep  ataydı.  Ádebiyattı 
izertlewdiń  barısında  kórkem  ádebiyattı  úyrenetuǵın  ádebiy  sın  (ádebiy  kritika), 
ádebiyat  tariyxı,  ádebiyat  teoriyası  degen  tarawlar  qáliplesedi  hám  olar  úshewi 
tutas bir ilimdi – ádebiyattanıw ilimin quraydı. 
Ádebiyattanıwdıń  bir  qatar  nızamları,  tártipleri,  qaǵıydaları  antik  Greciya 
alımları Platon, Aristotel hám orta ásir islam civilizaciyası dáwiriniń  alımları Abu 
Nasır  Al  Farabiy,  Alisher  Nawayı  h.t.b.  tárepinen  islengen.  Mısalı,  Aristotel 
(b.e.sh.  384-322)  “Poetika”  degen  kitap  jazıp,  onda  sóz  óneriniń  tábiyatı,  túrleri 
haqqında  dáslepki  ilimiy  túsinikler  beredi.  Farabiy  (870-950)  usı  “Poetika” 
kitabına  túsinikler  beretuǵın  arnawlı  miynet  jazadı.  Alisher  Nawayı  (1441-1501) 
“Mezonul  avzon”  (“Ólshemler  tárezisi”)  kitabında  qosıq  ólshemleri  tuwralı 
teoriyalıq  túsinikler  hám  texnikalıq  qaǵıydalar  beredi.  Biraq  ádebiyattanıw  óz 
aldına  qánigelesken  pán  sıpatında  XVIII  ásirde  Batıs  Evropada  qáliplesti.  Ol 
kórkem  adebiyattıń kúshli  rawajlanıwı, tábiyat  hám  gumanitar  ilimlerdiń túrlerge 

---

 
8 
 
 
bólinip  qánigelesiwi  nátiyjesinde  ósip  shıqtı.  Ádebiyattanıwdıń  qáliplesiwinde 
XVIII  ásir  nemec  alımları  Yogann  Gerderdiń  (1744-1803),  Fridrix  Gegeldiń 
(1770-1832),  francuz  filosofı  Deni  Didronıń  (1713-1784),  rus  ádebiyatshıları 
V.G.Belinskiydiń  (1811-1848),  N.G.Chernıshevskiydiń  (1828-1889)  xızmetleri 
ullı. 
XIX  ásirde  ádebiyattanıw  ilimi  jáne  de  kúshli  rawajlanıp,  óziniń  ishki 
tarawlarına bólinip ketedi. Mısalı, ádebiyat teoriyası, ádebiyat tariyxı, ádebiy sın, 
milliy ádebiyatlar, áyyemgi ádebiyat, klassikalıq ádebiyat, házirgi zaman ádebiyatı 
h.t.b. bolıp qánigelesedi. 
Joqarıda  ádebiyattanıw  ilimi  ádebiy  sın,  ádebiyat  tariyxı,  ádebiyat  teoriyası 
bolıp úsh tarawǵa bólinedi degen edik. Endi ádebiy sın degenimiz qanday túsinik? 
Onı, kóbinese, xalıqaralıq termin menen